Το άγχος στους εφήβους είναι ένα συναίσθημα που τους συνοδεύει συχνά΄ στην μετάβασή τους από την παιδική στην ενήλικη ζωή. Το άγχος γενικά, είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα που βιώνεται σε καταστάσεις που αντιλαμβανόμαστε ως δύσκολες και απαιτητικές, σε δύσκολες ή πρωτόγνωρες δοκιμασίες, απώλειες, ανατροπές και αλλαγές.
Ιδιαίτερα κατά την περίοδο της εφηβείας που αποτελεί μία από τις σημαντικότερες μεταβάσεις στη ζωή, είναι αναμενόμενο οι έφηβοι να βιώσουν άγχος σε ό,τι σημαντικό ζουν για πρώτη φορά. Το άγχος αυτό είναι φυσιολογικό, θα τους κάνει να είναι πιο προσεκτικοί, πιο προετοιμασμένοι, θα εμφανιστεί κυρίως στην αρχή και στη συνέχεια, σταδιακά, θα εξασθενήσει.
Το άγχος στους εφήβους που μας ανησυχεί
Το υπερβολικό, κλινικό άγχος στους εφήβους είναι το αυτό που εκδηλώνεται χωρίς εμφανή πυροδότη ή σε δυσανάλογη ένταση σε σχέση με αυτό που επίκειται να συμβεί και προκαλεί σημαντική πτώση στη λειτουργικότητα του εφήβου. Εγκαθίσταται ως σταθερή (και δυσανάλογη) απάντηση σε κάθε πρόκληση και συνοδεύεται από συμπεριφορές αποφυγής και απόσυρσης. Ο έφηβος δηλαδή, αποφεύγει οτιδήποτε μπορεί να του προκαλέσει άγχος, διακόπτει αλληλεπιδράσεις, δραστηριότητες και απομονώνεται για να βρει ανακούφιση.
Το άγχος αυτό, επιδρά αρνητικά στην σχολική απόδοση, στις σχέσεις, τις δραστηριότητες και και κρατά τον έφηβο περιορισμένο σε έναν μικρό και ασφαλή κόσμο. Το παθολογικό όπως λέμε, άγχος, δεν οφείλεται στις απαιτήσεις του σχολείου και τις δύσκολες σχέσεις με τους συνομιλήκους. Εκεί συνήθως εκδηλώνεται και ανατροφοδοτείται δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο.
Οι ρίζες του κλινικού άγχους αγγίζουν αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό και τον κόσμο που έχουν εγκατασταθεί από νωρίς, πολύ νωρίτερα από την εφηβεία, κατά την πρώιμη ανάπτυξη του παιδιού, κι εντός του οικογενειακού συστήματος. Έτσι, ριζωμένα αρνητικά μοτίβα σκέψης και συναισθήματος αναδύονται και περιπλέκονται με τις δυσκολίες τις εφηβείας και δημιουργούν σημαντικά εμπόδια στην πορεία του εφήβου προς την διαφοροποίηση και την ενηλικίωση. Η εφηβεία από μόνη της, δεν αποτελεί μια προβληματική περίοδος, δεν είναι “παθολογία”.
Αντιμετώπιση του Κοινωνικού Άγχους στους εφήβους
Το κοινωνικό άγχος αποτελεί μια από τις πιο συχνές μορφές άγχους στην εφηβεία. Είναι η δυσφορία που αισθάνονται οι έφηβοι (και γενικά οι άνθρωποι) όταν καλούνται να αλληλεπιδράσουν με τους άλλους και να εκτεθούν στην ομάδα, να συμμετέχουν σε μια δραστηριότητα με κοινό.
Το άγχος αυτό βασίζεται σε μια βαθιά πεποίθηση ότι “δεν είμαι αρκετός” ή “δεν είμαι ικανός” να ανταπεξέλθω ή “δεν αξίζω” να λάβω την θετική αξιολόγηση των άλλων, και συχνά συνοδεύεται από φόβο απόρριψης. Το άγχος αυτό όταν είναι ήπιο, αφορά κάτι πρωτόγνωρο και σταδιακά εξασθενεί, δεν πρέπει να προκαλεί ανησυχία. Όταν ωστόσο γίνεται δυσανάλογο, εγκαθίσταται και απειλεί την κοινωνική δυναμική των εφήβων, μπορεί να μετασχηματιστεί σε φοβία.
Σε αυτό το πλαίσιο, η ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων στους εφήβους είναι σημαντική, καθώς επηρεάζει άμεσα την ικανότητά τους να δημιουργούν και να διατηρούν σχέσεις εμπιστοσύνης και αποδοχής, να συμμετέχουν σε ομάδες και να διαχειρίζονται κοινωνικές καταστάσεις. Εδώ χρειάζεται όχι μόνον συμβουλευτική αλλά και ψυχό-εκπαίδευση ώστε οι έφηβοι να μάθουν να εκφράζουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους με σαφήνεια και αυτοπεποίθηση, να ενισχύσουν την κοινωνική τους νοημοσύνη και την αυτογνωσία τους.
Γενικά, ενθαρρύνουμε την από νωρίς στην παιδική και εφηβική ηλικία, τη συμμετοχή σε ομαδικές δραστηριότητες όπως αθλητικά προγράμματα ή δημιουργικές ομάδες, καθώς δημιουργούνται ευκαιρίες κοινωνικής αλληλεπίδρασης και καλλιέργειας κοινωνικών δεξιοτήτων.
Ο ρόλος της οικογένειας και του σχολείου
Η υποστήριξη από την οικογένεια και το σχολικό περιβάλλον είναι καθοριστική για την αποτελεσματική διαχείριση του άγχους στους εφήβους. Η ύπαρξη ενός θετικού και υποστηρικτικού κλίματος στην οικογένεια που ενθαρρύνει το δι΄άλογο και την ελεύθερη έκφραση συναισθημάτων, δημιουργεί ασφάλεια και ενισχύει την ανθεκτικότητά τους απέναντι στις δυσκολίες.
Παράλληλα, το σχολείο μπορεί να διαδραματίσει ενεργό ρόλο στην προώθηση της ψυχικής υγείας μέσω εκπαιδευτικών παρεμβάσεων. Η ενσωμάτωση προγραμμάτων που σχετίζονται με τη διαχείριση του άγχους, την ενσυνειδητότητα (mindfulness) και την χαλάρωση, μπορεί να προσφέρει ουσιαστικά εργαλεία στους μαθητές για να ανταποκριθούν πιο αποτελεσματικά στις απαιτήσεις της σχολικής και κοινωνικής ζωής.
Διαχείριση άγχους μέσα από την Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία
Η συμβουλευτική περιλαμβάνει στρατηγικές και τεχνικές που μπορούν να βοηθήσουν στη διαχείριση του άγχους και την βελτίωση της ψυχικής υγείας των εφήβων συνολικά.
Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) είναι μία από τις πιο αποτελεσματικές παρεμβάσεις. Τους βοηθά να αναγνωρίσουν και να αλλάξουν τις αρνητικές πεποιθ΄ήσεις για τον εαυτό και τον κόσμο και να αναπτύξουν πιο υγιείς τρόπους διαχείρισης των προκλήσεων. Μέσα από τη θεραπευτική διαδικασία, μαθαίνουν να εντοπίζουν τις σκέψεις που επιτείνουν το άγχος και να τις αντικαθιστούν με ρεαλιστικότερες και πιο υποστηρικτικές αντιλήψεις.
Ένα βασικό στοιχείο της CBT είναι η σταδιακή έκθεση σε αγχογόνες καταστάσεις. Μέσω αυτής της διαδικασίας, οι συμβουλευόμενοι καλούνται να προσεγγίσουν, με ασφαλή και ελεγχόμενο τρόπο, καταστάσεις που τους προκαλούν έντονο άγχος, να εξοικειωθούν σταδιακά και να υπερβούν τις εσωτερικές τους δυσκολίες. Η συστηματική αυτή έκθεση συμβάλλει στην απευαισθητοποίηση και στην μείωση του φόβου, ενισχύοντας σταδιακά την αίσθηση ελέγχου και αυτοπεποίθησης.
Η Συμβουλευτική Εφήβων είναι πρωτίστως ένα ασφαλές και υποστηρικτικό περιβάλλον στο οποίο οι έφηβοι έχουν τη δυνατότητα να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, τις σκέψεις τους, να συζητήσουν τις ανησυχίες τους και να επεξεργαστούν τα προβλήματά τους.
Καταλήγοντας
Η διαχείριση του άγχους στους εφήβους είναι σημαντική για την ψυχική και σωματική τους υγεία. Με τη χρήση τεχνικών χαλάρωσης, Γνωσιασή Συμππεριφορική Θεραπεία, ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων και υποστήριξη από το οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον, οι έφηβοι μπορούν να αποκτήσουν καλύτερο έλεγχο των συναισθημάτων τους και να βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής τους.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Zisopoulou T, & Varvogli, L (2023) – Stress Management Methods in Children and Adolescents: Past, Present & Future, σελ.97–107.
Sauter, F. M, Heyne, D, & Westenberg (2009) Cognitive Behavior Therapy for Anxious Adolescents: Developmental Influences on Treatment Design and Delivery. Clinical Child and Family Psychology Review, ΣΕΛ. 310–335.
Warnock-Parkes, E., Wild, J., Thew, G. R., Kerr, A., Grey, N., Stott, R., Ehlers, A., Clark, D.M. (2020). Treating social anxiety disorder remotely with cognitive therapy. The Cognitive Behaviour Therapist, 13 (30): 1–20.
