Οι ανάγκες του μωρού συχνά συγχέονται από τους γονείς με «χειριστικές» συμπεριφορές. Ένα βρέφος που κλαίει, που ζητά αγκαλιά ή που ξυπνά τη νύχτα δεν έχει σχέδιο να ελέγξει τον κόσμο· απλώς επικοινωνεί με τον μοναδικό τρόπο που διαθέτει. Κι όμως, εμείς οι ενήλικες είμαστε εκείνοι που «βλέπουμε» σκοπιμότητα και πρόθεση σε εκδηλώσεις που είναι απλώς ανάγκες.
Αυτό που βλέπουμε, όμως, δεν μιλάει για το βρέφος· μιλάει για εμάς, για την προσωπικότητά μας, για τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τις σχέσεις και τον κόσμο. Το ερώτημα «γιατί βλέπω χειρισμό εκεί όπου υπάρχει μόνο ανάγκη;» μπορεί να ξετυλίξει το νήμα της προσωπικής μας αλήθειας.
Δεν είναι τυχαίο ότι οι γονείς συχνά ακούν γύρω τους φράσεις όπως: «Μη το παίρνεις αγκαλιά, θα κακομάθει», «Άσε το να κλάψει, αλλιώς θα σε κάνει ό,τι θέλει», «Δεν βάζεις όρια». Τέτοιες αντιλήψεις αποδίδουν στο μωρό πρόθεση, ακόμη και στρατηγική. Στην πραγματικότητα, ο κόσμος συχνά αδυνατεί να διακρίνει ανάμεσα σε ένα βρέφος και σε ένα μεγαλύτερο παιδί που έχει ήδη κάποιες γνωστικές και κοινωνικές δεξιότητες. Έτσι, πάνω στο μωρό προβάλλονται οι δικές μας εσωτερικές συγκρούσεις, οι φόβοι μας απέναντι στην εγγύτητα, την εξάρτηση ή την απώλεια ελέγχου.
Η έρευνα δείχνει ότι πολλές καθημερινές βρεφικές συμπεριφορές παρερμηνεύονται, καθώς οι ενήλικες τείνουμε να αποδίδουμε προθέσεις εκεί όπου υπάρχουν μόνο ανάγκες. Σε αυτό το άρθρο παρουσιάζονται δέκα βασικές παρερμηνείες γύρω από τις ανάγκες του μωρού, μαζί με την πραγματική τους σημασία. Στόχος είναι να απομυθοποιηθεί η ιδέα του «χειριστικού βρέφους» και να αναδειχθεί η γονεϊκότητα ως μια διαδικασία αμοιβαίας εκμάθησης, επεξεργασίας και εμπιστοσύνης.
Οι πιο συνηθισμένες παρερμηνείες στις ανάγκες του μωρού
Πριν εξετάσουμε σε βάθος κάθε περίπτωση, αξίζει να δούμε συγκεντρωμένα τους δέκα πιο διαδεδομένους μύθους γύρω από τις ανάγκες του μωρού. Πρόκειται για φράσεις που ακούγονται συχνά στην καθημερινότητα των γονιών —από συγγενείς, φίλους ή ακόμη και από τους ίδιους όταν κουραστούν— και που αποδίδουν στο μωρό σκοπιμότητα ή χειρισμό. Στην πραγματικότητα, πίσω από καθεμία από αυτές τις παρερμηνείες κρύβεται μια διαφορετική, θεμελιώδης ανάγκη.
Οι δέκα παρερμηνείες:
- Κλαίει επίτηδες για να σε χειριστεί
- Θέλει συνέχεια αγκαλιά γιατί έχει κακομάθει
- Ξυπνάει τη νύχτα επειδή δεν το έχεις μάθει να κοιμάται
- Το κακομαθαίνεις που το κοιμίζεις αγκαλιά
- Γκρινιάζει μόνο και μόνο για να τραβήξει την προσοχή σου
- Σου χαμογελάει για να σε τουμπάρει
- Θέλει να θηλάζει συνέχεια επειδή είναι προσκολλημένο
- Πρέπει να μάθει από τώρα τα όριά του
- Σε κοροϊδεύει, δεν έχει τίποτα
- Το κάνεις μαμόθρεφτο
Κάθε μία από αυτές τις φράσεις έχει δύναμη γιατί συμπυκνώνει κοινές αντιλήψεις· όμως η καθεμία κρύβει πίσω της μια ουσιαστική αλήθεια για τις πραγματικές ανάγκες του μωρού. Ας τις αποδομήσουμε μία προς μία.
1. Κλαίει επίτηδες για να σε χειριστεί
Πραγματική ανάγκη: Το κλάμα είναι το μόνο διαθέσιμο μέσο επικοινωνίας του μωρού. Δεν υπάρχει σκοπιμότητα· υπάρχει ανάγκη για τροφή, αγκαλιά ή παρηγοριά.
Το βρέφος δεν έχει καμία γνωστική δυνατότητα να χρησιμοποιήσει το κλάμα στρατηγικά. Αντίθετα, το κλάμα λειτουργεί σαν «σήμα κινδύνου» που εξασφαλίζει την επιβίωση (Barr, 1990). Έρευνες δείχνουν ότι η άμεση ανταπόκριση μειώνει το στρες (Middlemiss et al., 2012), σταθεροποιεί τη φυσιολογία (Feldman, 2007) και θεμελιώνει εμπιστοσύνη στη σχέση με τον γονιό (Ainsworth et al., 1974).
Όταν βλέπουμε χειρισμό εκεί όπου υπάρχει μόνο ανάγκη, προβάλλουμε τις δικές μας δυσκολίες με την εξάρτηση και το αίτημα για παρηγοριά.
2. Θέλει συνέχεια αγκαλιά γιατί έχει κακομάθει
Πραγματική ανάγκη: Η αγκαλιά είναι βασικό μέσο με το οποίο το μωρό βιώνει ασφάλεια, ρυθμίζει τα συναισθήματά του και εδραιώνει τον δεσμό με τον γονιό.
Η αγκαλιά ενεργοποιεί μηχανισμούς που μειώνουν το στρες και ενισχύουν το αίσθημα προστασίας (Feldman, 2012). Μέσα από τη σωματική επαφή το μωρό σταθεροποιεί τον καρδιακό ρυθμό, ανακουφίζεται και μαθαίνει ότι υπάρχει σταθερή παρουσία. Η εμπειρία αυτή θεμελιώνει την εμπιστοσύνη προς τον κόσμο (Ainsworth, 1978).
Το «κακομάθημα» δεν υφίσταται στη βρεφική ηλικία. Το μωρό δεν ζητά αγκαλιά για να αποκτήσει έλεγχο, αλλά για να αντέξει την ύπαρξη.
3. Ξυπνάει τη νύχτα επειδή δεν το έχεις μάθει να κοιμάται
Πραγματική ανάγκη: Οι κύκλοι ύπνου του βρέφους είναι ανώριμοι· ξυπνά γιατί χρειάζεται τροφή, παρηγοριά και ρύθμιση, όχι επειδή δεν «διδάχτηκε» τον ύπνο.
Η ιδέα ότι το μωρό «πρέπει να ξέρει» να κοιμάται συνεχόμενα οδηγεί σε ενοχές. Οι κύκλοι ύπνου των βρεφών είναι πιο σύντομοι και η αφύπνιση συχνότερη, ιδίως τον πρώτο χρόνο (Anders & Keener, 1985). Η γονεϊκή ευθύνη δεν είναι να το «διδάξει», αλλά να το συνοδεύσει με σταθερότητα και ηρεμία. Αυτός ο τρόπος ενισχύει την ικανότητα αυτορρύθμισης (Tikotzky et al., 2010).
4. Το κακομαθαίνεις που το κοιμίζεις αγκαλιά
Πραγματική ανάγκη: Η παρουσία του γονιού βοηθά το μωρό να μεταβεί με ασφάλεια στον ύπνο. Η αγκαλιά μειώνει το άγχος και δεν το κακομαθαίνει.
Η μετάβαση στον ύπνο είναι για το μωρό εμπειρία αποχωρισμού· η αγκαλιά λειτουργεί σαν γέφυρα (Sadeh, Mindell, & Rivera, 2011). Έρευνες δείχνουν ότι η σταθερή σωματική επαφή οδηγεί αργότερα σε καλύτερη αυτορρύθμιση και ασφάλεια στον δεσμό (Scher & Asher, 2004).
Η πεποίθηση «θα κακομάθει» αντανακλά τη δυσκολία μας να αντέξουμε την απαίτηση για συνεχή διαθεσιμότητα, όχι την πραγματικότητα του βρέφους.
5. Γκρινιάζει μόνο και μόνο για να τραβήξει την προσοχή σου
Πραγματική ανάγκη: Η γκρίνια είναι σήμα δυσφορίας, κόπωσης ή υπερδιέγερσης· δεν είναι στρατηγική για προσοχή αλλά αίτημα για βοήθεια στη ρύθμιση.
Η γκρίνια είναι ένα ενδιάμεσο σήμα πριν το κλάμα. Δείχνει ότι το μωρό δυσκολεύεται να αντέξει τα ερεθίσματα ή την κόπωση. Η γονεϊκή ανταπόκριση σε αυτά τα σήματα ενισχύει την ικανότητα συναισθηματικής ρύθμισης (Braungart-Rieker et al., 2014).
Η προσοχή δεν είναι κακό· είναι το βασικό θρεπτικό στοιχείο της ψυχής.
6. Σου χαμογελάει για να σε τουμπάρει
Πραγματική ανάγκη: Το χαμόγελο είναι έκφραση χαράς και κοινωνικής σύνδεσης· είναι το πρώτο σήμα επικοινωνίας, όχι κόλπο.
Τα πρώτα κοινωνικά χαμόγελα εμφανίζονται γύρω στις 6 εβδομάδες και δείχνουν την ανάπτυξη της κοινωνικής αλληλεπίδρασης (Messinger & Fogel, 2007). Το μωρό δεν προσπαθεί να πείσει· ανακαλύπτει την αμοιβαιότητα: χαμογελάει, βλέπει ανταπόκριση, και έτσι χτίζεται διάλογος χωρίς λέξεις.
Η ανταπόκριση στα θετικά σήματα ενισχύει την κοινωνική ανάπτυξη και την ασφάλεια (Beebe et al., 2010).
7. Θέλει να θηλάζει συνέχεια επειδή είναι προσκολλημένο
Πραγματική ανάγκη: Ο συχνός θηλασμός είναι βιολογική και ψυχική ανάγκη για τροφή, παρηγοριά και ασφάλεια· δεν είναι «προσκόλληση» με την αρνητική έννοια.
Ο θηλασμός δεν είναι μόνο διατροφή· είναι τρόπος ρύθμισης του στρες και ενίσχυσης της συναισθηματικής σύνδεσης (Britton et al., 2006). Τα νεογνά έχουν μικρό στομάχι και χρειάζονται συχνά γεύματα.
Η ανταπόκριση στη ζήτηση ενισχύει την ασφαλή προσκόλληση και τη συναισθηματική ρύθμιση (Jansen et al., 2008). Η ανάγκη αυτή είναι παροδική αλλά θεμελιώδης.
8. Πρέπει να μάθει από τώρα τα όριά του
Πραγματική ανάγκη: Το βρέφος δεν έχει ακόμη αίσθηση εαυτού ούτε δυνατότητα κατανόησης κανόνων. Χρειάζεται απεριόριστη διαθεσιμότητα, ώστε να χτιστεί η ασφάλεια που θα επιτρέψει την αποδοχή ορίων αργότερα.
Η ιδέα ότι «πρέπει να μάθει όρια» είναι ενήλικη αγωνία. Στην ηλικία 0–12 μηνών, η μόνη πραγματικότητα του μωρού είναι οι ανάγκες του και η ανταπόκριση σε αυτές. Τα όρια γίνονται αποδεκτά μόνο πάνω σε θεμέλιο ασφάλειας (Sroufe, 1996).
9. Σε κοροϊδεύει, δεν έχει τίποτα
Πραγματική ανάγκη: Κάθε έκφραση δυσφορίας αντιστοιχεί σε πραγματική ανάγκη, ακόμη κι αν δεν είναι άμεσα ορατή.
Το μωρό μπορεί να πονά ελαφρά, να έχει αέρια, να νιώθει μοναξιά ή υπερδιέγερση. Η ιδέα ότι «κοροϊδεύει» γεννιέται από την αμηχανία του γονιού όταν δεν βρίσκει λύση. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει ψεύτικο σήμα· κάθε φωνή έχει νόημα (Barr, 1990).
Η στάση «δεν ξέρω ακόμη τι έχει» είναι πιο αληθινή και προστατευτική από το «δεν έχει τίποτα». Η συνέπεια στην ανταπόκριση χτίζει αίσθηση εμπιστοσύνης (Leerkes et al., 2004).
10. Το κάνεις μαμόθρεφτο
Πραγματική ανάγκη: Το μωρό χρειάζεται συνεχή μητρική φροντίδα και διαθεσιμότητα τον πρώτο χρόνο· αυτή η εγγύτητα δεν το «χαλάει», αλλά θεμελιώνει την αυριανή του αυτονομία.
Η στενή σχέση με τη μητέρα συχνά θεωρείται υπερβολική. Ωστόσο, η έρευνα δείχνει ότι η σταθερή φροντίδα τον πρώτο χρόνο οδηγεί σε ασφαλή δεσμό και μεγαλύτερη ανεξαρτησία αργότερα (Ainsworth, 1978· Sroufe, 1996).
Ο πρώτος χρόνος είναι κρίσιμος για την εγκαθίδρυση της βασικής εμπιστοσύνης. Ο χαρακτηρισμός «μαμόθρεφτο» ακυρώνει την αλήθεια ότι η εξάρτηση της βρεφικής ηλικίας είναι η προϋπόθεση για υγιή αυτονόμηση.
Στη συνάντηση με το βρέφος, συνδιαλεγόμαστε με τον εαυτό μας
Οι ανάγκες του μωρού δεν είναι στρατηγικές· είναι οι πιο καθαρές και αδιαπραγμάτευτες εκδηλώσεις της ζωής. Ο χειρισμός και η σκοπιμότητα βρίσκονται στο βλέμμα μας, όχι στο βρέφος. Κι αυτό μας φέρνει μπροστά σε μια κρίσιμη αλήθεια: κάθε φορά που παρερμηνεύουμε το παιδί, στην ουσία συναντάμε τον εαυτό μας, τα όριά μας, τις φοβίες και τις συγκρούσεις μας.
Η γονεϊκότητα στον πρώτο χρόνο της ζωής είναι διακονία· μια πράξη υπέρβασης του εγώ. Σημαίνει αφοσίωση, στέρηση, αναστολή πολλών προσωπικών αναγκών και δραστηριοτήτων. Σ’ αυτή τη φάση, το μωρό δεν μπορεί να περιμένει ούτε να συμβιβαστεί με τον ρυθμό του ενήλικα. Οι δικές του ανάγκες είναι αρχέγονες, αδιαπραγμάτευτες και ζητούν συνεχή ανταπόκριση.
Πρακτικά, κάθε φορά που ανταποκρινόμαστε άμεσα στις ανάγκες του μωρού, δεν το κακομαθαίνουμε· χτίζουμε εμπιστοσύνη. Αυτή η εμπιστοσύνη γίνεται το θεμέλιο της μελλοντικής αυτονομίας.
Κι αυτός ο χρόνος δεν ξανάρχεται. Κυλά και δεν συγχωρεί. Το μωρό μάς καλεί να κατεβούμε από τον θρόνο του «εγώ» και να σταθούμε παρόντες, σταθεροί, διαθέσιμοι. Ίσως, τελικά, το μεγαλύτερο δώρο του πρώτου χρόνου να είναι αυτό: ότι μας θυμίζει πως τα θεμέλια της ζωής μπαίνουν μέσα στην αφοσίωση, κι ότι για να συναντήσουμε πραγματικά το παιδί μας, χρειάζεται πρώτα να συνδιαλεχθούμε με τον ίδιο μας τον εαυτό.
Περαιτέρω ανάγνωση
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας τονίζει ότι «οι πρώιμες εμπειρίες του παιδιού έχουν καθοριστική σημασία για την υγεία, τη συμπεριφορά, τη μάθηση και την ανάπτυξή του», υπογραμμίζοντας τον ρόλο της στοργικής και της ικανοποίησης των αναγκών του μωρού, ως θεμέλιο της δια βίου ευημερίας.
Δείτε το άρθρο εδώ: New report calls for greater attention to children’s vital first years
Αν θέλετε να επεξεργαστείτε σε βάθος τις προκλήσεις και τις χαρές της γονεϊκότητας, δείτε περισσότερα για τη συμβουλευτική γονέων εδώ: Συμβουλευτική Γονέων.
Photo by Corryne Wooten on Unsplash
Βιβλιογραφία
Ainsworth, M. D. S. (1978). Patterns of attachment: A psychological study of the strange situation. Hillsdale, NJ: Erlbaum.
Ainsworth, M. D. S., Bell, S. M., & Stayton, D. J. (1974). Infant–mother attachment and social development: Socialisation as a product of reciprocal responsiveness to signals. In M. P. Richards (Ed.), The integration of a child into a social world (pp. 99–135). Cambridge University Press.
Anders, T. F., & Keener, M. A. (1985). Developmental course of nighttime sleep–wake patterns in full–term and preterm infants during the first year of life. Sleep, 8(3), 173–192.
Barr, R. G. (1990). The normal crying curve: What do we really know? Developmental Medicine & Child Neurology, 32(4), 356–362.
Beebe, B., Jaffe, J., Markese, S., Buck, K., Chen, H., Cohen, P., … & Feldstein, S. (2010). The origins of 12–month attachment: A microanalysis of 4–month mother–infant interaction. Attachment & Human Development, 12(1–2), 3–141.
Braungart-Rieker, J. M., Garwood, M. M., Powers, B. P., & Notaro, P. C. (2014). Infant affect and affect regulation during the still–face paradigm with mothers and fathers: The role of infant characteristics and parental sensitivity. Infant Behavior and Development, 37(2), 211–222.
Britton, J. R., Britton, H. L., & Gronwaldt, V. (2006). Breastfeeding, sensitivity, and attachment. Pediatrics, 118(5), e1436–e1443.
Feldman, R. (2007). Parent–infant synchrony and the construction of shared timing; physiological precursors, developmental outcomes, and risk conditions. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 48(3–4), 329–354.
Feldman, R. (2012). Parent–infant synchrony: A biobehavioral model of mutual influences in the formation of affiliative bonds. Monographs of the Society for Research in Child Development, 77(2), 42–51.
Jansen, J., de Weerth, C., & Riksen-Walraven, M. (2008). Breastfeeding and the mother–infant relationship: A review. Developmental Review, 28(4), 503–521.
Leerkes, E. M., Parade, S. H., & Gudmundson, J. A. (2004). Mothers’ emotional reactions to crying pose risk for subsequent attachment insecurity. Journal of Family Psychology, 18(4), 565–575.
Messinger, D. S., & Fogel, A. (2007). The interactive development of social smiling. Advances in Child Development and Behavior, 35, 327–366.
Sadeh, A., Mindell, J. A., & Rivera, L. (2011). «My child has a sleep problem»: A cross–cultural comparison of parental definitions. Sleep Medicine, 12(5), 478–482.
Scher, A., & Asher, R. (2004). Why do firstborns and only children suffer from sleep problems? Social Science & Medicine, 59(6), 1175–1182.
Sroufe, L. A. (1996). Emotional development: The organization of emotional life in the early years. Cambridge University Press.
Tikotzky, L., Sadeh, A., & Glickman-Gavrieli, T. (2010). Infant sleep and parental sleep–related cognitions. Journal of Family Psychology, 24(6), 762–770
