Εθισμός στο διαδίκτυο και συμβουλές για γονείς
Η χρήση των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση αλλά και την καθημερινή κοινωνική μας ζωή έχει κάνει την τεχνολογία μέρος της ζωής μας. Συχνά όμως γίνεται και κομμάτι του εαυτού μας, δηλαδή του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε το ποιοι είμαστε. Αυτό έχει συνέπειες στην κοινωνική μας ζωή και την ατομική μας κατάσταση. Σε σχετικές έρευνες, ένα παιδί 12 ετών απάντησε πως “αν μου πάρεις το κινητό, μου παίρνεις ένα κομμάτι του εαυτού μου”.
Ιστορία και χαρακτηριστικά του εθισμού
Ο διαδικτυακός και τεχνολογικός εθισμός άρχισε να εμφανίζεται και να προκαλεί το ενδιαφέρον των επιστημόνων από τη δεκαετία του 1990. Συχνά προσλαμβάνεται ως μια ηπιότερη μορφή εθισμού αλλά κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Πρόκειται για μια εξίσου επιβλαβή και επικίνδυνη κατάσταση όπως ο εθισμός σε ουσίες και ο ιδεο-ψυχαναγκασμός. Παράλληλα είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο είναι θα λέγαμε, συστατικό στοιχείο της παγκοσμιοποίησης κι ένα διαπολιτισμικό τελικά, πρόβλημα. Όπως κάθε εθισμός, έχει συνέπειες στην ψυχική υγεία και την συνολική λειτουργικότητα του ατόμου το οποίο αδυνατεί πλέον να ανταπεξέλθει στις συναισθηματικές και ψυχοκοινωνικές του ανάγκες και επιθυμίες. Γίνεται επομένως αντιληπτό ότι, έστω και σήμερα, οφείλουμε να αναζητήσουμε δυνατότητες πρόληψης και αντιμετώπισης.
Ο εθισμός στο διαδίκτυο και την τεχνολογία δεν αποτελεί ακόμη “επίσημη κατηγορία” στα εγχειρίδια ταξινόμησης ψυχικών διαταραχών. Ωστόσο έχει τα κριτήρια εκείνα που περιγράφουν τον εθισμό και τον καταναγκασμό αναφορικά με ουσίες και τον τζόγο. Πολλοί ερευνητές αντικαθιστούν την έννοια της «ουσίας» με αυτή του διαδικτύου και περιγράφουν το φαινόμενο. Παράλληλα όμως, έρευνες περιγράφουν τον εθισμό στο διαδίκτυο και με όρους ψυχαναγκασμού (obsessive and compulsive behavior), όπως ο τζόγος και το καταναγκαστικό shopping καθώς τέτοιες συμπεριφορές δεν εμπεριέχουν τον εθισμό σε χημικές ουσίες.
Πώς αναγνωρίζουμε τον εθισμό στο διαδίκτυο και σε τι εθιζόμαστε;
Σύμφωνα με την Kimberly Young αλλά και από την εμπειρία μας, μπορούμε να διακρίνουμε πέντε υποκατηγορίες του διαδικτυακού εθισμού: Διαδικτυακό σεξ / Cyber sexual addiction. Διαδικτυακές σχέσεις / δικτύωση / Cyber-relational addiction. Διαδικτυακοί καταναγκασμοί (διάβασμα e-mail, συνεχής δημιουργία προφίλ στο Facebook κλπ). Υπέρ-πληροφόρηση / Ανάγκη για συνεχή λήψη πληροφοριών δυσανάλογη με πραγματικές ανάγκες. Εθισμός στην χρήσης του υπολογιστή, ενασχόληση με την αναβάθμιση, εξάρτηση κλπ. Οι μέχρι σήμερα παρατηρήσεις αναδεικνύουν σε αντικείμενα εθισμού τη διαδικασία της πληκτρολόγησης, τη χρήση του διαδικτύου ως μέσον επικοινωνίας και την απεριόριστη πρόσβαση σε πληροφορίες.
Αφορούν επίσης ηλεκτρονικές εφαρμογές σχετικές με τον τζόγο, την πορνογραφία και το online gaming οι οποίες πραγματοποιούνται σε καθεστώς ανωνυμίας. Ιδιαίτερα εθιστικές εφαρμογές φαίνεται να είναι η διαδραστική επικοινωνία σε πραγματικό χρόνο, όπως τα chat και οι εικονικοί κόσμοι αλληλεπίδρασης σε πραγματικό χρόνο. Σήμερα τέτοιου τύπου games αλλά και ιστότοποι γενικά, έχουν εμπλουτιστεί με τη δημιουργία εικονικών προφίλ και χαρακτήρων που επιτρέπουν τις ψυχικές λειτουργίες της προβολής και της ταύτισης. Το κείμενο δηλαδή μεταμορφώθηκε σε τρισδιάστατη αναπαράσταση με οποιαδήποτε μορφή και εικόνα.
Κυρίαρχο στοιχείο είναι η υπερβολική χρήση, η οποία συνδέεται με την απώλεια αίσθησης και αντίληψης του χρόνου, την παραμέληση, την απώλεια βασικών ψυχικών κινήτρων και την έκπτωση στον επαγγελματικό ή εκπαιδευτικό τομέα. ο εθισμένος αδυνατεί να ελέγξει τις ώρες χρήσης ή και την ποσότητα των λαμβανόμενων πληροφοριών (πχ. συνεχόμενη ανάγνωση του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου). Κατά συνέπεια, συντελείται σταδιακά αλλά σημαντικά, κοινωνική απόσυρση η οποία συνοδεύεται με θυμό και υπερένταση, ανησυχία ή κατάθλιψη όταν εμποδίζεται η πρόσβαση στον υπολογιστή. Όπως και στις ουσίες, συνεχώς αυξάνεται η ανοχή (tolerance), που σημαίνει την συνεχή ανάγκη για “αύξηση και βελτίωση της δόσης”. Σημειώνονται ταυτόχρονες αρνητικές επιπτώσεις στην ευρύτερη κοινωνική συμπεριφορά όπως: συχνές διαμάχες, ψέματα, κοινωνική απομόνωση, αδυναμία επίτευξης στόχων, ματαίωση. Τέλος, οι ερευνητές συζητούν για μια χρονική διάρκεια εμφάνισης των παραπάνω για 6 μήνες.
Πρόληψη και Αντιμετώπιση, Συμβουλές για γονείς.
Οι πρώτες μελέτες έδειξαν ότι ο εθισμός στο διαδίκτυο αφορά κυρίως εφήβους και νέους άνδρες. Αργότερα έδειξαν κυρίως γυναίκες στη μέση ηλικία (middle age crisis in women) που εμφάνισαν εθισμό στη χρήση των υπολογιστών εντός της οικείας. Εν τέλει, όποιος χρησιμοποιεί τον υπολογιστή και το διαδίκτυο θα μπορούσε δυνητικά να εθιστεί, χωρίς να σημαίνει ότι ο οποιοσδήποτε είναι εθισμένος ή ότι σίγουρα θα εθιστεί. Το βέβαιο είναι ότι δεν υπάρχει κάποιο επικρατέστερο προφίλ. Όλα τα παιδιά και οι έφηβοι είναι πιθανόν να εθιστούν, όπως συνέβη και με την τηλεόραση. Ωστόσο, υπάρχουν μοτίβα συμπεριφοράς και χρήσης που μπορούν να λειτουργήσουν ως «δείκτες ανησυχίας» για περαιτέρω έρευνα προς την κατεύθυνση του εθισμού στο διαδίκτυο.
Για παράδειγμα η συνεχής ενασχόληση με το ίντερνετ με αυξανόμενη διάρκεια και η ανάδειξή του σε μόνο μέσο για συναισθηματική ικανοποίηση στη ζωή. Η ελάχιστη επένδυση στην ανθρώπινη επαφή και τις ανθρώπινες σχέσεις με παράλληλη απόσυρση από κοινωνικές εκδηλώσεις, συναντήσεις με φυσική επαφή και βέβαια με την ταυτόχρονη άρνηση του προβλήματος.
Γενικοί κανόνες πρόληψης και αντιμετώπισης σε πρωτογενές επίπεδο σχετίζονται με την ανάπτυξη αντίθετης συμπεριφορά από αυτή των δεικτών ανησυχίας. Η χρήση εξωτερικών διακοπτών της χρήσης όπως ξυπνητήρι λήξης, η οριοθέτηση χρονοδιαγράμματος, η λίστα αναγκαίων εργασιών στο ίντερνετ και μια λίστα των 5 σημαντικότερων επιπτώσεων του εθισμού κολλημένες στον υπολογιστή φαίνεται να βοηθούν. Σε ένα δεύτερο επίπεδο υπάρχουν ιστοσελίδες ενημέρωσης και ομάδες αυτοβοήθειας που συνεισφέρουν είτε προληπτικά είτε στην αντιμετώπιση.
Ιδιαίτερα για τους γονείς προτείνουμε τον ορισμό οικογενειακών κανόνων χρήσης του υπολογιστή και του διαδικτύου, κανόνες που αφορούν και τους ίδιους τους γονείς. Σημαντικές στην ανάπτυξη των παιδιών και των εφήβων είναι η ώθηση σε κοινωνικές και αθλητικές δραστηριότητες και η καθιέρωση οικογενειακών δραστηριοτήτων που δεν εμπεριέχουν τη χρήση υπολογιστή και διαδικτύου. Ο υπολογιστής θα πρέπει να τοποθετείται σε δωμάτιο κοινής χρήσης από την οικογένεια και όχι στο δωμάτιο των παιδιών.
Μπορείτε να εγκαταστήσετε και να χρησιμοποιήσετε προγράμματα ελέγχου της πρόσβασης σε συγκεκριμένες ιστοσελίδες αλλά και του χρόνου παραμονής στο ιστό. Ωστόσο, επιτρέψτε την πρόσβαση στο ίντερνετ διότι συχνά ο αποκλεισμός οδηγεί στη μυθοποίηση, μας ενδιαφέρει ο σωστός έλεγχος και όχι η απόρριψη του διαδικτύου. Σε κάθε περίπτωση, χωρίς πανικό και ενοχές, μπορείτε να έρθετε σε επαφή με ειδικούς για παροχή βοήθειας και συμβουλές ώστε να προλάβουμε ή να αντιμετωπίσουμε σχετικά προβλήματα.
