Η οικογένεια σήμερα βρίσκεται σε μια φάση αναδιάρθρωσης. Ζούμε σε μια εποχή μετάβασης. Το παραδοσιακό οικογενειακό πρότυπο έχει σε μεγάλο βαθμό καταρρεύσει, χωρίς ακόμη να έχει διαμορφωθεί ένα νέο μοντέλο που να παρέχει σταθερότητα και νόημα. Η οικογένεια λειτουργεί συχνά χωρίς κέντρο, με τους ρόλους των μελών να διαμορφώνονται κατά περίπτωση. Αυτό δημιουργεί προκλήσεις αλλά και ευκαιρίες για επανεξέταση.
Σε αυτό το άρθρο, καταγράφω τις σύγχρονες προκλήσεις που καλείται να διαχειριστεί το οικογενειακό σύστημα εσωτερικά αλλά και τα μαθήματα που μπορούμε να αντλήσουμε απ΄ό τις προκλήσεις αυτές.
Οι σύγχρονες προκλήσεις
Η απουσία ισχυρού συζυγικού δεσμού αποδυναμώνει το οικογενειακό σύστημα. Η αύξηση των διαζυγίων, οι μονογονεϊκές οικογένειες, οι νέες μορφές γονεϊκότητας (π.χ. ομόφυλα ζευγάρια, τεχνητή γονιμοποίηση) καθώς και η γενικευμένη πολιτισμική ρευστότητα καθιστούν ασαφή τα όρια και τους ρόλους μέσα στην οικογένεια.
Από την πατριαρχία μεταβήκαμε σε μια μορφή υπερμοντερνισμού όπου, συχνά, απουσιάζουν σαφή όρια. Ο πατέρας παρουσιάζεται αδύναμος, η μητέρα υπερφορτισμένη ή ναρκισσιστική, τα παιδιά συγχυσμένα. Η οικογένεια καλείται να λειτουργήσει μέσα σε ένα τοπίο ατομικισμού και επιφανειακών προτύπων.
Ταυτόχρονα, η ενίσχυση των κοινωνικών ανισοτήτων, η επικράτηση της εικόνας εις βάρος της ουσίας, η απόκτηση αντικειμένων ως λύση για τα εσωτερικά κενά, διαμορφώνουν νέες συνθήκες και νέα μοντέλα συνύπαρξης που δοκιμάζουν το πρότυπο της δυτικής και ελληνικής οικογένειας. Ένα πρότυπο που αδυνατεί να αποτελέσει μια πειστική πρόταση για ανθρώπινη ζωή καθώς οι πιέσεις που ασκήθηκαν αποκάλυψαν τις σκοτεινές του πλευρές και την ανεπάρκειά του.
Τρία μαθήματα της εποχής μας
Η εποχή αυτή ωστόσο, μας διδάσκει τρία πολύ σημαντικά πράγματα τα οποία οφείλουμε να λάβουμε σοβαρά υπόψη και να τα αναγνωρίσουμε ως την κληρονομιά μας.
- Η οικογένεια δεν είναι δεδομένη από τη βιολογία: Οι δεσμοί αίματος, η συμβίωση και η υλική φροντίδα δεν αρκούν. Ουσιαστική οικογένεια όμως υπάρχει όταν υπάρχει ψυχική σύνδεση, ασφάλεια και δομή. Χρειάζονται ισχυροί δεσμοί ανάμεσα στους γονείς, και μια ασύμμετρη, παιδαγωγική σχέση με τα παιδιά. Πολλά παιδιά, ενήλικες σήμερα, αναρωτιούνται αν αγαπήθηκαν από ανθρώπους που τα έφεραν στη ζωή και κάλυψαν τις ανάγκες τους σε τροφή, στέγη, ρουχισμό και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.
- Η εφηβεία δεν είναι παθολογία: Η εφηβεία δεν είναι μια εξ ορισμού προβληματική κατάσταση. Τα προβλήματα των εφήβων αντανακλούν ό,τι ήδη έχει διαμορφωθεί στην παιδική ηλικία. Η εφηβεία είναι μια φάση αυτονόμησης, αναζήτησης ταυτότητας και διαφοροποίησης, κι αυτό δεν είναι πρόβλημα είναι φυσική εξέλιξη.
- Χωρίς όρια και δομή, δεν υπάρχει ανάπτυξη: Η απουσία ορίων δημιουργεί συναισθηματική σύγχυση. Τα παιδιά χρειάζονται γονείς που αγαπούν αλλά και οριοθετούν, που αποτελούν πρότυπα υπεύθυνης ζωής και τους μαθαίνουν να αντέχουν τη δυσφορία. Η σχέση ανάμεσα σε γονείς και παιδιά δεν είναι μια συμμετρική σχέση μεταξύ ίσων αλλά μια ασύμμετρη παιδαγωγική εμπειρία μεταξύ ενηλίκων γονέων και παιδιών.
Απαιτείται μια σύγχρονη απάντηση στις προκλήσεις η οποία θα λαμβάνει υπόψη τα μαθήματα της εποχής και θα αναδεικνύει την οικογένεια σε συμβολικό επίπεδο.
Η οικογένεια ως φορέας νοήματος
Είναι σημαντικό να προσεγγίσουμε την οικογένεια ως ένα πεδίο παραγωγής και απόδοσης νοήματος, μια απάντηση στο αιώνιο μυστήριο της γέννησης και του θανάτου, μια προσπάθεια τάξης μέσα στο χάος της τυχαιότητας της ζωής. Η δημιουργία οικογένειας είναι μια ενεργητική σχέση με τον χρόνο, τοποθέτηση στη διαδοχή των γενεών, αποδοχή κληρονομιάς αλλά και ριζοσπαστικών αλλαγών. Είναι η εθελοντική ανάληψη της ευθύνης της σκυτάλης ως απάντηση στο διαρκές ερώτημα της ύπαρξης.
Αυτό σημαίνει ότι δεν είμαστε γονείς εξ ορισμού αλλά μαθαίνουμε και κατακτούμε τον ρόλο αυτόν μέσα από την θεραπεία του δικού μας εσωτερικού παιδιού και τη συνειδητή προσπάθεια να γινόμαστε καλύτεροι για τους ανθρώπους που αγαπάμε.
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε την οικογένεια σε ψυχικό επίπεδο ως τον τρόπο συνάντησης των γενεών που (οφείλει να) παράγει νόημα και ξεχωριστή ταυτότητα.
Ο σκοπός της οικογένειας δεν μπορεί να είναι η απόλαυση και η χαλάρωση μετά την κοπιαστική εργασία. Σκοπός της οικογένειας δεν μπορεί να είναι η επιδίωξη της ευτυχίας ή η εγωκεντρική χαρά της απόκτησης απογόνων. Θα υπάρχουν στιγμές χαράς, ευτυχίας, χαλάρωσης και αλληλοϋποστήριξης. Δεν μπορεί όμως αυτό να είναι αυτοσκοπός διότι οι δυσκολίες της ζωής και της διατήρησης της οικογενειακής λειτουργικότητας απαιτούν διαρκή προσπάθεια και εξοικείωση με τη δυσφορία.
Σκοπός μιας οικογένειας (οφείλει να) είναι η ανάπτυξη των παιδιών σε ολοκληρωμένους ενήλικες, αυτόνομους, ικανούς να ζήσουν χωρίς τους γονείς τους.
Καταλήγοντας: Τι κρατάμε
Η οικογένεια δεν είναι μόνο πλαίσιο φροντίδας. Είναι μια απάντηση στο υπαρξιακό ερώτημα της ανθρώπινης συνέχειας. Παράγει νόημα, τοποθετεί το άτομο στη ροή των γενεών, δημιουργεί συνθήκες για την ανάληψη ευθύνης.
Η γονεϊκότητα είναι κάτι που μαθαίνεται, όχι ένα αυτονόητο δικαίωμα. Προϋποθέτει εσωτερική εργασία, επίγνωση, και μια σταθερή δέσμευση να διαμορφώνουμε έναν κόσμο στον οποίο τα παιδιά θα μπορούν να γίνουν αυτόνομοι ενήλικες.Η οικογένεια είναι ένα δυναμικό πεδίο συνάντησης των γενεών. Δεν έχει σκοπό την ευτυχία ως ευκολία ή την άνεση ως αυτοσκοπό. Έχει σκοπό την ανάπτυξη, την ωρίμανση, τη δημιουργία ταυτότητας. Η πρόκληση είναι να χτίσουμε οικογένειες που προσφέρουν αγάπη και νόημα, χωρίς να χάνουν τη δομή και την κατεύθυνση.
Η οικογενειακή λειτουργία είναι δικαίωμα στο μέλλον. Και είναι στο χέρι μας να το εγγυηθούμε. Η ποιότητα του μέλλοντος που θα υπάρξει εξαρτάται από τη δυνατότητα των παιδιών μας να αναπτύξουν τη δική τους ξεχωριστή ταυτότητα, σε γερές βάσεις, ώστε να ζήσουν ως αυτόνομοι άνθρωποι στον κόσμο των ενηλίκων χωρίς τους γονείς τους.
Το μέλλον στα παιδιά αλλά το παρόν είναι ευθύνη των γονιών.
Photo by Cassidy Rowell on Unsplash
