Ο συζυγικός δεσμός είναι ένας βαθιά ερωτικός δεσμός που βασίζεται στην επιθυμία για ουσιαστική συνάντηση με τον άλλον, είναι τόσο ισχυρός που λειτουργεί ως πυρήνας της οικογένειας. Ο συζυγικός δεσμός είναι η κορυφαία εκδοχή της συντροφικότητας. Απαιτεί δηλαδή μια σχεδόν χορευτική κινησιολογία του ζευγαριού που ισορροπεί συντονισμένα ανάμεσα στη μεγάλη εγγύτητα και τηv αποδοχή της διαφοράς ανάμεσα στους συντρόφους.
Οι αποσκευές από την προσωπική ιστορία του κάθε συντρόφου, η σκοτεινή πλευρά της προσωπικότητάς τους, σε συνδυασμό με τις προκλήσεις και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η σχέση και η οικογένεια, μπορούν να εκφυλίσουν την συντροφικότητα και η μεγάλη εγγύτητα να αποκοπεί από την αποδοχή της προσωπικής διαφοράς ανάμεσα στο ζευγάρι και να επικρατήσει η απαίτηση για ταύτιση, έλεγχο, απόλυτη ομοιογένεια. Σε αυτή την περίπτωση, η συντροφική σχέση μετατρέπεται από ερωτικός χορός σε μάχη, σε ένα πεδίο ανταγωνισμού και εξουσίας.
Το άρθρο αυτό δεν αφορά παθολογικές περιπτώσεις όπου στη σχέση εκδηλώνεται βία και κακοποίηση. Αναφέρομαι και απευθύνομαι σε καθημερινούς ανθρώπους που αγάπησαν, συνδέθηκαν, μπορούν να ακολουθήσουν τους βασικούς κανόνες μιας σχέσης αλλά στην πορεία έχασαν τον βηματισμό τους και παρασύρθηκαν σε φόβους και καταπιεστικές συμπεριφορές. Αναφέρομαι δηλαδή σε συντρόφους που συνειδητοποιούν ότι δεν φέρονται σωστά ο ένας στον άλλον και επιθυμούν να το διορθώσουν.
Η εγγύτητα και συζυγικός δεσμός: θεμέλιο και πρόκληση
Η επιθυμία για εγγύτητα και βαθιά συνάντηση με τον άλλον είναι η κεντρομόλος δύναμη που συγκρατεί την σχέση. Είναι μια φυσική τάση εντός του δεσμού. Αυτή η επιθυμία είναι μια θετική δύναμη που κάνει τους ανθρώπους να συνδέονται, να αν΄θίγουν, να ερωτεύονται ειλικρινώς.
Ως επιθυμία ωστόσο, για να μπορέσει να εκφραστεί ως δημιουργική δύναμη, χρειάζεται την ανάλογη δοσολογία από κανόνες. Και ο κανόνας που αποτελεί συστατικό στοιχείο της επιθυμίας για εγγύτητα είναι η αναγνώριση της προσωπικής διαφοράς των συντρόφων. Ο άλλος δεν είμαι εγώ, δεν σκέφτεται και δεν αισθάνεται όπως εγώ. Η αναγνώριση της προσωπικής διαφοράς εντός του ζευγαριού επιτρέπει την αναγκαία αυτονομία εντός του δεσμού. Αυτονομία που ενισχύει και δεν ακυρώνει την σχέση.
Οι σύντροφοι ισορροπούν, σχεδόν χορεύουν ανάμεσα στην εγγύτητα και την απόσταση. Χρειάζεται τόση εγγύτητα για να κρατιούνται αγκαλιά και τόση απόσταση για να μπορούν να συντονίζονται τα βήματα. Απόσταση σημαίνει αναγνωρίζω ότι είμαστε διαφορετικοί με άλλη ψυχή και άλλο σώμα. Κανείς δεν είναι ίδιος με τον άλλον. Κανείς δεν μπορεί να κάνει τον άλλον να είναι ίδιος με αυτόν. Αυταπόδεικτες διαφορές στο σώμα, την ηλικία, το φύλο, το παρελθόν μας δείχνουν άμεσα τη ξέχωρη ύπαρξη μας.
Οι σύντροφοι μέσα στον συζυγικό δεσμό, ενώ ΄έχουν δημιουργήσει τον οίκο τους από κοινού, έχουν συχνά διαφορετικές ανάγκες, διαφορετικές ικανότητες, πιθανώς να βρίσκονται σε διαφορετικό στάδιο. Ο καθένας βιώνει τις ιδιαίτερες προκλήσεις του. Και φυσικά, μπορεί να επιθυμούν διαφορετικά πράγματα σε επιμέρους ζητήματα και να διαφωνούν. Όσο κοντά κι αν έρθουν μέσα από τα χρόνια, δεν γίνονται ποτέ ίδιοι, δεν μπορούν να ταυτιστούν, καθώς είναι, εκ των πραγμάτων, δύο διαφορετικές υπάρξεις. Αυτή η διαφορά, φέρνει μαζί της την ανάγκη απόστασης και διαφοροποίησης μέσα στην ίδια την σχέση, φέρνει μαζί της και συχνά – πυκνά το “όχι”, δηλαδή αρνήσεις και όρια.
Όταν η διαφωνία γίνεται σύγκρουση και ανταγωνισμός
Η υπερβολική εγγύτητα λοιπόν, χωρίς την αναγκαία απόσταση και τους κανόνες, παρασύρει στην επιδίωξη της άμεσης απόλαυσης που προσφέρει η αίσθηση της ταύτισης. Ο άλλος γίνεται ο ναρκισσιστικός εχθρός που πρέπει να αφομοιωθεί στην ομοιογένεια. Ταύτιση σημαίνει συγχώνευση, ο ένας ζει μέσα στον άλλον όχι δίπλα στον άλλον. Αυτό, προβάλλει την πεποίθηση ότι αυτό που θέλω εγώ το θέλει κι άλλος, κι αν θέλει κάτι άλλο, ακυρώνει τη σχέση μας, αποκόπτεται από εμένα. Αυτή είναι η βάση της σύγκρουσης και του ανταγωνισμού, και μιας προσπάθειας για έλεγχο της διαφοράς. Η αλήθεια όμως είναι ότι ο άλλος είναι εκ των πραγμάτων, ένας άλλος ΄άνθρωπος, δεν είναι εσύ.
Η διαφορά, η διαφωνία, τα “όχι”, η απόσταση βιώνονται ως απόρριψη, απειλή, εγκατάλειψη ή ακύρωση της σχέσης ενώ στην πραγματικότητα ο δεσμός δεν απειλείται, δεν αμφισβητείται και δεν αναστέλλεται. Η αίσθηση της απόρριψης και της ακύρωσης πυροδοτεί μεγάλη συναισθηματική δυσφορία. Ο σύντροφος που νιώθει τη δυσφορία αυτή και αντιλαμβάνεται την απόρριψη και την ακύρωση, ζητά άμεση ανακούφιση στην ταύτιση και τον έλεγχο. Κι έτσι γεννιέται η σύγκρουση, ο ανταγωνισμός, και ο δεσμός μετατρέπεται σε παιχνίδι εξουσίας.
Η διαφορά ερμηνεύεται ως καταπίεση ακυρώνοντας τη βασική αρχή ότι είμαστε μαζί ηθελημένα, για να αγαπήσουμε ο ένας τον άλλον και όχι για να τον καταστρέψουμε. Η ευθυγράμμιση των πλανητών εγκαθιστά στην σχέση μια διαρκή μάχη, έναν αγώνα ισχύος, αναμέτρησης και επικράτησης. Κεντρικό ερώτημα γίνεται: ποιανού θα περάσει, ποιος έχει δίκιο και ποιος θα επιβάλλει τις δικές του ανάγκες. Η καταπίεση δε, μπορεί να εκδραματισθεί με διάφορες μορφές από τα έντονα κλάματα ενός ηττημένου εαυτού και η επιθετικότητα
Είμαι σύντροφος σημαίνει ρυθμίζω τον εαυτό μου για το καλό της σχέσης
Η βαθιά συνάντηση με τον σύντροφο καθρεφτίζει εσωτερικές ανεκπλήρωτες επιθυμίες, τραυματικές συνδέσεις με τους γονείς, κενά και ανεπάρκειες. Μέσα στην σχέση αναδύονται βαθύτερες ατομικές ανάγκες, φαντασιώσεις, όνειρα, προσδοκίες, παλιές ανεκπλήρωτες επιθυμίες, ατέλειες, ακόμη και τραύματα. Ο καθένας μεταφέρει την προσωπική του ιστορία, στοιχεία που μπορούν να αποτελέσουν την πρώτη ύλη για δυσβάσταχτες εκρήξεις και δυσφορίες. Πλησιάζοντας τον άλλον, καθρεφτίζονται οι ελλείψεις μας και η ανάγκη για ικανοποίηση των βαθύτερων άλυτων επιθυμιών μας από τις πρώιμες σχέσεις με τους γονείς μας ή προηγούμενες σημαντικές σχέσεις.
Δεν υπάρχει άνθρωπος χωρίς ατέλειες, χωρίς την ιδιαίτερη προσωπική ιστορία με λιγότερο ή περισσότερο καθοριστικά τραυματικά γεγονότα. Ακόμη και οι πιο “δουλεμένοι” θεραπευτικά, μπορούν να πυροδοτηθούν. Ωστόσο, όλοι οι σύντροφοι, επειδή είναι σύντροφοι σε ένα συζυγικό δεσμό που οφείλει να είναι άρρηκτος, καλούνται να αξιοποιήσουν την αυτογνωσία τους για να διαχειριστούν τις απογοητεύσεις, τα παράπονα, τις γκρίνιες και να ζητήσουν συγγνώμη, να διατηρήσουν εμπράκτως την παρουσία τους ακλόνιτη και την αγκαλιά τους ανοιχτή.
Ο σύντροφος δεν είναι εδώ για να καλύψει κενά και ανεκπλήρωτες επιθυμίες, δεν είναι ε΄δώ για να θεραπεύσει. Ο συζυγικός δεσμ΄ός προϋποθέτει την ισότιμη συμμετοχή των συντρόφων που προσφέρουν ένα μεγάλο κομμάτι του εαυτού τους, του θεραπευμένου εαυτού τους, για να δημιουργήσουν και μια υγιή σχέση. Δηλαδή μια σχέση που η επιθυμία εμπεριέχει τον κανόνα, μια σχέση που χορεύει νοερά ανάμεσα στην εγγύτητα και την απόσταση, την ταύτιση και τη διαφορά.
Τι μπορεί να κάνει το ζευγάρι για να αποφύγει ή να αντιμετωπίσει μια τέτοια κατάσταση
Εάν, όπως έγραψα εισαγωγικά, δεν συντρέχουν σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα, βία και κακοποίηση, οι παρακάτω σκέψεις μπορούν να βοηθήσουν.
- Η παρουσία στην σχέση παραμένει σταθερή και ακλόνητη. Αυτό σημαίνει ότι παρά τις διαφωνίες, τις όποιες εντάσεις και τα παράπονα, η αγκαλιά και το “συγγνώμη” είναι δεδομένα, προσφέρονται απλόχερα.
- Η σχέση έχει ένα συμβόλαιο, κανόνες στους οποίους και οι δύο δεσμεύονται σε πρώτο ενικό και ενεστώτα χρόνο. Δηλαδή ρητές συμφωνίες. Το ζευγάρι συζητά και θέτει κανόνες συμπεριφοράς, διαμορφώνει συμφωνίες κοινά αποδεκτές και δεσμευτικές. Η τήρηση αυτών των συμφωνιών είναι καθοριστικής σημασίας καθώς τα λόγια πρέπει να έχουν αντίκρυσμα για να διατηρηθεί η εμπιστοσύνη.
- Η διαφορετική άποψη λαμβάνεται πάντοτε υπόψη. Υπάρχει εμπιστοσύνη σε εκείνον που μπορεί να γνωρίζει κάτι παραπάνω, για διάφορους λόγους, και δεν επιβάλλεται μία οριστική λύση σε περίπτωση διαφωνίας. Οι σύντροφοι με ανοιχτότητα μπορούν να δοκιμάζουν εναλλακτικά, λύσεις και των δύο πλευρών, να αξιολογούν και να καταλήγουν.
- Αποδοχή του ρόλου του συντρόφου. Ο σύντροφος είναι εκεί για να συνυπάρξει ισότιμα. Η συντροφικότητα δεν είναι ένα παιχνίδι ικανοποίησης επιθυμιών, υπάρχουν όρια, συμβιβασμοί και επιλογές. Η σχέση αποτελεί μια εμπειρία συμβίωσης στη οποία καλούμαι να προσφέρω, να παρέχω ένα κομμάτι από τον “ψυχικό χώρο” μου προσκαλώντας τον άλλον.
- Παράλληλη ανάπτυξη επαγγελματικής ταυτότητας και άλλων ρόλων στη ζωή. Δεν μπορεί ένας άνθρωπος να περιοριστεί μόνον στο ρόλο του συντρόφου. Μόνον δυσφορία και απογοητεύσεις φέρνει αυτό. Ακόμη και άνθρωποι που λειτουργούν εξαρτητικά προς τον σύντροφό τους θυσιάζοντας αυτόκλητα την ζωή τους για εκείνον/η περιμένοντας να τους το ανταποδώσει, βιώνουν δυσφορία και αίσθηση εγκατάλειψης. Είναι αντιφατικά τα παιχνίδια του νου. Οπότε προσοχή, οι σύντροφοι πρέπει να διατηρούν και τους υπόλοιπους ρόλους της ζωής, δεομένων των αναγκών που θέτουν σε προτεραιότητα.
- Αγάπη και “όχι” πάνε μαζί. Η άρνηση σε ένα ζήτημα, ακόμη και πολύ σημαντικό, δεν σημαίνει αναστολή της αγάπης. Δεν υπάρχει σχέση και αγάπη χωρίς “όχι” και κανόνες.
- Ενσυναίσθηση και νοιάξιμο για τα παράπονα του άλλου. Να κατανοεί ο ένας τον κόσμο του άλλου, χωρίς να απαιτείται πάντοτε συμφωνία.
- Σιωπηρή φροντίδα. Είναι μια στάση ευθύνης κατά την οποία ο σύντροφος συνυπολογίζει σε κάθε του απόφαση, πώς μπορεί να νιώσει άλλος ή αναλαμβάνει πράγματα που διευκολύνουν, βοηθούν τον άλλον.
- Δεν υπάρχουν σύντροφοι-σωτήρες που με ένα άγγιγμα, μια κίνηση, μια λέξη, μπορούν να θεραπεύσουν βαθύτερες φοβίες και κενά. Ο σύντροφος μας δεν είναι γονιός και εμείς δεν είμαστε παιδιά.
- Δεν είναι η σχέση μια αναμέτρηση. Σε κάποια θέματα ο ένας είναι πιο προχωρημένος από τον άλλον επειδή απλώς είναι διαφορετικός.
- Στις σχέσεις δεν υπάρχουν νικητές και χαμένοι. Αν υπάρξει μάχη, χάνουν και οι δύο.
Οι σκέψεις αυτές μπορούν να βοηθήσουν όταν υπάρχει κοινή πρόθεση για διατήρηση της σχέσης. Αν έστω και ένας από τους δύο τραβά προς τον δρόμο της εξόδου, τα παραπάνω στερούνται νοήματος. Για αυτό, και άφησα για το τέλος την εξής ερώτηση:
Εγώ, ως ύπαρξη επιλέγω να σταθώ υπεύθυνα και να διατηρήσω την σχέση με τον σύντροφο μου; Η απάντηση αποτελεί μια πολύ προσωπική υπόθεση και προηγείται πριν από κάθε άλλη συζήτηση.
Δεν υπάρχει τέλεια και ιδανική σχέση, οι άνθρωποι και τα δημιουργήματά μας, έχουμε ατέλειες. Ας το κρατήσουμε κι αυτό: Δεν χρειάζεται κανείς να είναι τέλειος για να αγαπήσει και να αγαπηθεί. Κι ο τρόπος διαχείρισης των προβλημάτων σε μια σχέση είναι πιο σημαντικός και καθοριστικός για το μέλλον της από τα ίδια τα προβλήματα.
Η Θεραπεία Ζεύγους είναι πάντοτε ένα πλαίσιο που μπορεί να βοηθήσει.
