Ο φόβος της απόρριψης: πώς λειτουργεί στην ψυχή μας;
Οι άνθρωποι λειτουργούμε ως small – group animals, ζούμε δηλαδή από το ξεκίνημα έως και το τέλος της ζωή μας σε ομάδες (οικογένεια, φίλοι, ζευγάρια, συνεργάτες). Ήδη από βρέφη, χρειαζόμαστε να ενταχθούμε σε μία ομάδα για 12 τουλάχιστον χρόνια, ώστε να επιβιώσουμε φυσικά, συναισθηματικά και πνευματικά. Στον πολιτισμό μας αυτό το έργο αναλαμβάνει η πυρηνική οικογένεια με τη βοήθεια των προγόνων, των φίλων και των συγγενών.
Η ανθρώπινη φύση
Σύμφωνα με τις μελέτες του J. A. Rush, (1996, 1999) Αμερικανού Καθηγητή Ανθρωπολογίας, οι άνθρωποι λειτουργούμε ως small – group animals, ζούμε δηλαδή από το ξεκίνημα έως και το τέλος της ζωή μας σε ομάδες (οικογένεια, φίλοι, ζευγάρια, συνεργάτες). Ήδη από βρέφη, χρειαζόμαστε να ενταχθούμε σε μία ομάδα για 12 τουλάχιστον χρόνια, ώστε να επιβιώσουμε φυσικά (βιολογικά), συναισθηματικά και πνευματικά. Στον πολιτισμό μας αυτό το έργο αναλαμβάνει η πυρηνική οικογένεια με τη βοήθεια των προγόνων, των φίλων και των συγγενών. Ζούμε σε ομάδες, και μάλιστα μικρές έχοντας αποτυπώσει αυτή την ανάγκη από την βρεφική ηλικία, σε όλη μας τη ζωή, και τελικά σε όλη την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Η φυσική και συναισθηματική μας επιβίωσή συνδέεται με τη συμμετοχή και την αποδοχή μας στην κάθε ομάδα.
Ο μηχανισμός του φόβου
Ο φόβος, πιο συγκεκριμένα ο φόβος της απόρριψης από την ομάδα, δεν είναι ένας ψυχολογικός μηχανισμός αλλά μια γενετική, ανθρωπολογική αποτύπωση των τελευταίων 3-4 εκατομμυρίων ετών. Ο Φόβος της Απόρριψης, της αποπομπής από την ομάδα είναι ένας μηχανισμός που κρατά το άτομο ενεργό, συμμετέχων νου στην ομάδα, ώστε να προσφέρει και ταυτόχρονα να απολαύσει συνθήκες ασφάλειας, επιβίωσης και ανάπτυξης. Ακόμη και στην πορεία της κοινωνικής ζωής ως ενήλικες, το να βρεθώ εκτός της ομάδας, να βιώσω την απόρριψη, ή τον φόβο ότι δεν γίνομαι αποδεκτός, ισοδυναμεί με θάνατο, φόβο θανάτου που αποφυσικός μεταβολίζεται σε συναισθηματικό. Ο συναισθηματικός θάνατος είναι η απώλεια του δεσμού με τους Άλλους και του ρόλου μέσα από τον οποίο κοινωνικοποιούμε, δηλαδή σχετίζομαι άρα υπάρχω και ικανοποιώ τις ανάγκες μου. Κι αυτός ο μηχανισμός είναι παγκόσμιος και διαπολιτισμικός.
Σε αυτή τη βάση, έννοιες κλειδιά για καλές και λειτουργικές σχέσεις είναι η αποδοχή, η ομαδικότητα, αλληλεγγύη, αμοιβαιότητα. Πρέπει να κατανοήσουμε ότι επιβίωση της ομάδας, της οικογένειας κλπ, που συμμετέχουμε, σημαίνει και συναισθηματική επιβίωση του εαυτού μας. Η απώλεια των κοινωνικών μας ρόλων ισοδυναμεί με συναισθηματικό / κοινωνικό θάνατο. Όσο πιο άκαμπτα όρια έχει μια κοινωνία, όσο πιο εσωστρεφής και ταξική είναι, τόσο πιο δύσκολο γίνεται να αφήσεις ένα group και να εισέλθεις σε άλλο, ακόμη και το να φεύγεις από μια παρέα και να κάνεις καινούρια συχνά βιώνεται τραυματικά ή τουλάχιστον με συναισθηματική κόπωση.
Τα πράγματα δυσκολεύουν διότι, ακόμη και σε περιπτώσεις με ρευστά όρια και κοινωνίες αποδοχής και αλληλεγγύης, το άτομο κουβαλά στις συναισθηματικές του αποσκευές δυσεπίλυτα συναισθήματα και τραυματικές εμπειρίες, δηλαδή στοιχεία από μια προηγούμενη κατάσταση φόβου και συναισθηματικού θανάτου, που μπορούν να δημιουργήσουν προβλήματα στην αναζήτηση νέας ομάδας. Η εμπειρία της απειλής, της απόρριψης και του φόβου, αποθηκεύεται στον «σκληρό μας δίσκο» και σε κάθε παρόμοια κατάσταση, την ανακαλούμε, όχι όμως ως γεγονός, αλλά ως συναισθηματική κατάσταση/αντίδραση. Με μοναδικό φίλτρο την προηγούμενη εμπειρία μας, συχνά παρερμηνεύουμε τα μηνύματα που μας στέλνουν οι γύρω μας.
Φόβος και Στρες
Ο φόβος της απόρριψης ως αποτύπωση στην εξέλιξη του ανθρώπινου είδους, μας συνοδεύει σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας και είναι απόλυτα φυσιολογικός. Συχνά, οι άνθρωποι απαντούν σε αυτό τον φόβο, σε αυτή την αίσθηση απειλής, με Stress. Το Stress αποτελεί μια κατάσταση ανισορροπίας και εσωτερικής διαμάχης. Σε μια τέτοια κατάσταση οι ανώτερες λειτουργίες μας μειώνονται σε βαθμό που δεν μπορούμε να πάρουμε σύνθετες αποφάσεις, στρεφόμαστε στον εαυτό μας και αδυνατούμε να επεξεργαστούμε πληροφορίες και λογικά επιχειρήματα. Κάθε είδους λογική διατύπωση σε καταστάσεις Stress μπορούν να προσληφθεί ως μια ακόμη αυστηρή κριτική, επομένως και ως φόβος ενδεχόμενης απόρριψης από τους άλλους λόγω της αδυναμίας μου να μείνω ψύχραιμος.
Ο φόβος της απόρριψης στη θεραπευτική πράξη.
Στο επίπεδο της Συμβουλευτικής και της Θεραπείας, ήδη περιγράφοντας έναν βιωμένο φόβο ως εργαλείο επιβίωσης, ξεκινάμε μια θετική αναπλαισίωση για τον «θεραπευόμενο». Δίνοντας αυτή την προοπτική, παύει να αισθάνεται ως «ασθενής», αδύναμος ή στιγματισμένος, υιοθετεί μια εξήγηση του φόβου του η οποία μπορεί να μειώση των στρες και απαλλάσσεται σταδιακά από την σύγχυση. Η μνήμη κατασκευάζεται πολιτισμικά και διανοητικά. Έτσι ένας θεραπευτής μπορεί να παρέμβει και να συν τω χρόνω, να αλλάξει το νόημα μιας αρνητικής συναισθηματικής αποσκευής είτε αλλάζοντας την πρώτη ερμηνεία του τραυματικού μηνύματος είτε κάνοντας μια θετική αναδιατύπωση σε σχέση με τον τωρινό εαυτό. Πιο σύνθετες θεραπείες για βαθύτερα ρήγματα / τραύματα και αρνητικές αποσκευές, παρέχουν η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία, η κλινική ύπνωση, το EMDR και άλλες σχολές.
