Αυτοκτονίες στην Ελλάδα. Είναι η αυτοκτονία μεταδοτική;
Έρευνες δείχνουν ότι οι αυτοκτονίες έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, στην περίοδο κρίσης και ανισορροπίας που βιώνουμε. Φαίνεται ότι ή αύξηση της ανεργίας, η μείωση ή απώλεια εισοδήματος συσχετίζονται με αύξηση των συμπτωμάτων κατάθλιψης, άγχους και των αυτοκτονιών. Παράλληλα έχουν αυξηθεί οι επισκέψεις στα εξωτερικά ιατρεία ψυχιατρικών κλινικών και η χορήγηση φαρμακευτικών αγωγών από τους ψυχιάτρους.
Στατιστικά, οι δείκτες συσχετίζονται όμως αυτό που πρέπει επιτέλους να ειπωθεί δημόσια είναι ότι η αυτοκτονία δεν συσχετίζεται άμεσα και αποκλειστικά με την απώλεια εισοδήματος και την κρίση.
Πώς μπορούμε να κατανοήσουμε την αυτοκτονική συμπεριφορά;
Με απλά λόγια, δε σημαίνει ότι ο κάθε άνθρωπος που χάνει τη δουλειά του ή πτωχεύει θα αυτοκτονήσει όπως και να έχει. Η αυτοκτονία είναι ένα πολύ-παραγοντικό φαινόμενο στο οποίο συνυπάρχουν μεταβλητές που αφορούν (α) την προσωπικότητα του ατόμου (β) την ήδη διαμορφωμένη ψυχική του υγεία (γ) το κοινωνικό πλαίσιο και η παρούσα στρεσογόνος κατάσταση (δ) το υποστηρικτικό δίκτυο (ε) τον πυροδότη που ενεργοποιεί το συνδυασμό όλων αυτών για την κατάληξη. Για να συμβεί μια συμπεριφορά που χαρακτηρίζεται ως παθολογική, πρέπει να συναντηθούν πολλοί παράγοντες, είναι πολύπλοκο αλλά όχι και τόσο σπάνιο όπως όλοι γνωρίζουμε. Επομένως, είναι διαφορετικό να διατυπώσει κανείς ότι η κρίση και η απώλεια εισοδήματος συμβάλλουν στην αύξηση των αυτοκτονιών και άλλο ότι απώλεια εισοδήματος σημαίνει αυτόματα αυτοκτονία. Η διάκριση αυτή είναι σημαντική διότι διαμορφώνει ένα προφίλ «έλληνα αυτοκτονικού» στα μέσα μαζικής ενημέρωσης το οποίο είναι αφενός αντιεπιστημονικό αφετέρου εξαιρετικά επικίνδυνο και εξηγώ αμέσως.
Είναι η αυτοκτονία μεταδοτική;
Πώς μπορεί να αντιδράσει κανείς στην πληροφορία για μια αυτοκτονία; Δεν γνωρίζουμε απόλυτα, κι αυτό σημαίνει ότι μπορούν να συμβούν τα πάντα. Πιθανώς να αδιαφορήσει, να απογοητευθεί, να αντιδράσει με τρόμο ή ακόμη και να μιμηθεί τον αυτόχειρα. Υπάρχει μια μεγάλη συζήτηση με συνοδευόμενη ανησυχία για όσους βρεθήκαμε στην πρώτη γραμμή της αντιμετώπισης των αυτοκτονιών. Η πιθανότητα να μιμηθούν τον αυτόχειρα είναι αυξημένη σε άτομα τα οποία ήδη έχουν σκεφθεί ή αποπειραθεί να βάλουν τέλος της ζωής τους (Barlow & Duran: 2009), αυτό περιγράφεται παραστατικότερα με τη θεωρία του ντόμινο στην αυτοκτονική συμπεριφορά. Το πρόβλημα έχει δύο στοιχεία, πρώτον την παρουσίαση του φαινομένου από τους δημοσιογράφους και δεύτερον την αντίδραση των ανθρώπων πού ήδη αντιμετωπίζουν σχετικές δυσκολίες. Τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης, για τους δικούς τους πολιτικούς λόγους και με τον πλέον αντιδεοντολογικό τρόπο, παρουσιάζουν το προφίλ του «έλληνα αυτοκτονικού», κάνοντας διαγνώσεις και πραγματοποιώντας συνδέσεις που μπορούν να αποβούν ακόμη και επικίνδυνες. Έτσι, συσχετίζουν άμεσα την οικονομική κρίση με την αυτοκτονία χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους επιστημονικές μελέτες ή να ζητούν τη συμβολή ειδικών στην εξήγηση του φαινομένου. Χωρίς καμία άδεια, δημοσιοποιούν και κατασκευάζουν συχνά προφίλ αυτοχείρων με ονοματεπώνυμο, δημοσιογραφική διάγνωση και μια άνευ όρων συναισθηματική – τεχνική φόρτιση.
Ο αυτόχειρας συχνά παρουσιάζεται ως θύμα και ήρωας ταυτόχρονα, προβάλουν το βιογραφικό του και ηρωοποιούν την πράξη του μέσα σε συνθήκες απαξίωσης της κοινωνικής και πολιτικής ηθικής. Διάφοροι μάλιστα πολιτικοί, εξαιτίας της ιδιαίτερης ποιότητάς τους, αναπαράγουν αυτές τις παρουσιάσεις και ενισχύουν το λάθος. Η ανησυχία ενδυναμώνεται λοιπόν, όταν μια τέτοια πληροφορία, με αυτόν τον τρόπο παρουσιασμένη, λαμβάνεται από άτομα που ήδη έχουν σκεφθεί ή αποπειραθεί να αυτοκτονήσουν. Με ποιο τρόπο θα εσωτερικεύσουν και θα ερμηνεύσουν αυτή την παρουσίαση, πώς θα απαντήσουν σε αυτό το ερέθισμα; Δεν υπάρχουν απόλυτες θέσεις και αποδεδειγμένες πλήρως θεωρίες, όμως για την ανθρώπινη ζωή δεν μετράμε απλώς πιθανότητες, δρούμε και προλαμβάνουμε. Φαίνεται ότι γι αυτή την πληθυσμιακή ομάδα τουλάχιστον, υπάρχει κίνδυνος πραγματικός. Όσοι βρεθήκαμε στην πρώτη γραμμή κατά των αυτοκτονιών, το έχουμε βιώσει.
Πρέπει να σιωπούμε;
Βεβαίως και όχι. Πρέπει να μιλάμε ανοιχτά, χωρίς φόβο και χωρίς υπερβολές για το φαινόμενο ωστόσο όχι προσωποποιημένα και ακολουθώντας πάντα τις βασικές αρχές της ψυχικής υγείας. Μπορούμε και χρειάζεται να συζητάμε με σωστούς όρους, να παρουσιάζουμε έρευνες και να παρέχουμε ενημέρωση για καλύτερη πρόληψη και αντιμετώπιση. Το πρόβλημα δεν είναι η συζήτηση για την αυτοκτονία αλλά η κατασκευή ηρωοποιημένων προφίλ αυτοχείρων που επικοινωνούν λάθος μηνύματα. Με λίγα λόγια, ναι παρουσιάζουμε και συζητάμε το φαινόμενο αλλά δεν το προσωποποιούμε δημόσια με ονόματα, ιστορικό και «διάγνωση». Κι επανέρχομαι, ναι το κοινωνικό περιβάλλον και τα στρεσογόνα γεγονότα στη ζωή ενός ανθρώπου, αυτό που συχνά λέμε ως ψυχοκοινωνικούς παράγοντες είναι πιθανό να συμβάλλουν στην ανάπτυξη τέτοιων συμπεριφορών αλλά δεν μιλάμε για άμεση, νομοτελειακή συσχέτιση. Στην αυτοχειρία συνυπάρχουν πολλοί παράγοντες και είναι αντι-επιστημονική η ανάδειξη μόνο ενός από αυτούς σε κυρίαρχη αιτία.
Για να προλάβουμε τέτοιες καταστάσεις οφείλουμε να έχουμε ορθή ενημέρωση, άμεση αντιμετώπιση από ειδικούς ψυχικής υγείας αλλά και ένα επαρκές, λειτουργικό υποστηρικτικό δίκτυο σε αυτούς τους ανθρώπους που θα πρέπει να είναι η οικογένεια και το άμεσο κοινωνικό περιβάλλον. Χρειαζεται επομένως η βοήθεια και αλληλεγγύη όλων, ανάλογα του ρόλου τους και όχι η χρήση του φαινομένου για αλλους λόγους.
Ενδεικτικά
Barlow & Durand 2009, Abnormal Psychology, an Integrative approach, WADSWORTH CA USA.
