Καρκίνος & Ψυχολογία: πώς συνδέονται;
Οι άνθρωποι στις δύσκολες, οριακές στιγμές της ζωής στρέφουν το βλέμμα στον εαυτό ή στο Θείο και αναζητούν τη δύναμη που θα τα υπερβεί όλα, την πίστη, την επιμονή, την ελπίδα. Μια τέτοια στιγμή είναι η εμφάνιση μιας σοβαρής νόσου όπως ο καρκίνος. Θα ήθελα πολύ γράψω ότι με τη θετική σκέψη ή και την ψυχοθεραπεία, αλλάζοντας απλώς τα συναισθήματά μας, μπορούμε να γιατρέψουμε τον καρκίνο. Η αλήθεια είναι όμως, ότι δεν υπάρχει άμεση συσχέτιση της σκέψης ως νόηση με την εμφάνιση ή την θεραπεία μιας νόσου, εννοώ σχέση αιτίας-αιτιατού. Η προσωπικότητά μας, ο τρόπος ζωής μας, μπορούν να συμβάλλουν στην πρόληψη ή την αντιμετώπιση ασθενειών αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η θετική σκέψη, ο οραματισμός, ο διαλογισμός ή η βαθύτερη υπαρξιακή αποδοχή γιατρεύουν απευθείας ένα πρόβλημα υγείας. Η ψυχολογία μας μπορεί να επηρεάσει θετικά ή αρνητικά την πορεία μιας νόσου μέσα από την διαχείρισή της, κι αυτό δεν είναι λίγο.
Πώς επηρρεάζει η ψυχολογία την υγεία μας συνολικά;
Ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες επηρεάζουν την υγεία μας κυρίως με δυο τρόπους: πρώτον, επηρεάζοντας τις σωματικές μας λειτουργίες συμβάλλοντας στην εμφάνιση κάποιας διαταραχής. Για παράδειγμα το χρόνιο άγχος (στο προσωπικό ή εργασιακό πλαίσιο), το χρόνιο στρες, σε συνδυασμό με την κακή διατροφή και την καθιστική ζωή, μπορεί να οδηγήσει σε καρδιαγγειακά, γαστρεντερολογικά προβλήματα ή να απειλήσει συνολικά το ανοσοποιητικό μας σύστημα. Δεύτερον, η “κακή” μας ψυχολογία, η αρνητική – αντιπαραγωγική – δυσπροσαρμοστική στάση απέναντι στη ζωή και τα προβλήματά της, συχνά οδηγεί σε συμπεριφορές που είναι επιβλαβείς για την υγεία μας ή χαρακτηρίζονται ως συμπεριφορες υψηλού ρίσκου όπως: οι κακές διατροφικές συνήθειες, η χρήση ουσιών, το κάπνισμα, η κατάχρηση αλκοόλ, ο ελλειπής ή υπερβολικός ύπνος, η παραμέληση του εαυτού, η αναβολή ιατρικών εξετάσεων, η άρνηση λήψης ιατροφαρμακευτικής φροντίδας, η μη χρήση προφυλακτικού κατά την σεξουαλική επαφή, η ακραία οδήγηση με υπερβολική ταχύτητα, η επιθετικότητα. Συμπεριφορές δηλαδή που δευτερογενώς, συμβάλλουν στην ανάπτυξη, πρόκληση, πυροδότηση σοβαρών προβλημάτων υγείας ή απειλούν το θεραπευτικό πλάνο.
Ψυχογκολογία και Ψυχοθεραπεία
Με την εμφάνιση του καρκίνου, ο ασθενής και η οικογένειά του καλούνται να διαχειριστούν μια σειρά από προκλήσεις όπως η αίσθηση αβεβαιότητας για το μέλλον, οι νέες απαιτήσεις στην καθημερινότητα της οικογένειας και οι αλλαγές στις σχέσεις με αγαπημένα πρόσωπα, οι πόνοι από την νόσο και οι παρενέργειες των φαρμάκων, η ιδέα του θανάτου και της απώλειας, τα αρνητικά συναισθήματα και το στρες. Όλα αυτά συνδιαμορφώνουν ένα επιβαρυντικό ψυχοκοινωνικό περιβάλλον.
Για αυτό το λόγο, από τη δεκαετία του 1990 διαμορφώνεται σταδιακά το πεδίο της Ψυχογκολογίας. Μελέτες σε ομάδες ψυχοθεραπείας ογκολογικών ασθενών όπου οι συμμετέχοντες (ασθενείς και συγγενείς ασθενών) έλαβαν συστηματική ψυχολογική υποστήριξη με σκοπό τη μείωση του στρες, την διαχείριση των συναισθημάτων και των συμπεριφορών τους, την ψυχοεκπαίδευση σε τεχνικές χαλάρωσης, και καθοδηγούμενης φαντασίας, έδειξαν ότι ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες όντως συμβάλλουν στην καλύτερη πορεία της θεραπείας (Barlow & Durand 2009). Μια ενδιαφέρουσα έρευνα πραγματοποιήθηκε σε ασθενείς που επέζησαν για μεγάλο χρονικό διάστημα μετά την εμφάνιση του καρκίνου και έλαβαν συστηματική ψυχοθεραπευτική υποστήριξη. Οι ίδιοι ανέφεραν ότι μέσα από την εμπειρία αυτή (καρκίνος και ψυχοθεραπεία) άλλαξαν ριζικά τον τρόπο σκέψης και τον τρόπο ζωής τους, έγιναν πιο αυθεντικοί άνθρωποι, άρχισαν να δίνουν σημασία μόνο σε αυτά που πραγματικά θεωρούν σημαντικά, έγιναν πιο αυτόνομοι και άρχισαν να επιλέγουν ελεύθερα όσα επιθυμούν χωρίς να αυτολογοκρίνονται (Conningham Aj, Watson K, 2004).
Η ψυχοθεραπεία αποτελεί τον δρόμο για την αλήθεια κι αυτό συμβαίνει και στην περίπτωση των ογκολογικών ασθενών. Εκεί που δημιουργούνται μυστικά, αναπτύσσεται αποφυγή, λειτουργούν συμμαχίες στο οικογενειακό σύστημα, χρειάζεται να παρέμβουμε με ειλικρίνεια, σεβασμό και ανθρωπιά. Σκοπός της ψυχοθεραπείας είναι μέσα από την αλήθεια να υποστηρίξει τον ασθενή ώστε να διαχειριστεί την πορεία του προς την ίαση με αυθεντικότητα και αν τελικά ο δρόμος αυτός οδηγεί στον θάνατο, να διαχειριστεί την πορεία του προς το τέλος όπως εκείνος επιθυμεί πραγματικά.
Φαίνεται επομένως, ότι μια ολιστική προσέγγιση της ασθένειας και της αντιμετώπισής της, βοηθά τους πάσχοντες και την οικογένειά τους να προσαρμοστούν στον κίνδυνο και να διαχειριστούν δύσκολες καταστάσεις. Οι ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις δεν αποτελούν την άμεση θεραπεία της νόσου όμως συμβάλλουν καθοριστικά στην βελτίωση της ποιότητας της ζωής των ασθενών. Ο μεγαλύτερος βαθμός αποδοχής των άλλων και η δημιουργία αυθεντικών συναισθηματικών δεσμών αποτελούν τα κυρίαρχα στοιχεία στη ζωή τους μετά τον καρκίνο, κι αυτό ίσως πρέπει να μας μαθαίνει κάτι για τον τρόπο που σκεφτόμαστε και συμπεριφερόμαστε.
Αναφορές:
- Barlow & Durand 2009, Abnormal Psychology, an Integrative Approach, 5th Edition USA.
- Conningham Aj, Watson K, “How psychological therapy may prolong survival in cancer patients: new evidence and a simple theory”, Integrative Cancer Therapy 2004:3 214-229, Canada.
Photo by Dmitry Ermakov on Unsplash
