Πώς η συντροφικότητα μετατρέπεται σε σχέση εξουσίας; (και τι να κάνουμε)
H συνάντηση με μια άλλη ύπαρξη, η επιθυμία για αγάπη και δεσμό είναι μια φυσική, έμφυτη τάση που καθορίζεται και διαμορφώνεται ψυχοπολιτισμικά σε κάθε τόπο και χρόνο, σε κάθε γενιά. Η συντροφικότητα αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές εμπειρίες στη ζωή. Ωστόσο, η ίδια η εγγύτητα, η διαφορετικότητα, η προσωπική ιστορία του καθενός σε συνδυασμό με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει κάθε σχέση φυσιολογικά, μπορούν να μετατρέψουν την συντροφικότητα σε ένα πεδίο εξουσίας και ανταγωνισμών. Ακόμη και σχέσεις που γενικά αναπτύσσονται ομαλά, ενδέχεται να βιώσουν τέτοιες φάσεις οι οποίες ευτυχώς, δεν είναι αναπόφευτκες ή μη διαχειρίσιμες.
Στο άρθρο αυτό δεν μιλώ για περιπτώσεις παθολογικές όπου στην σχέση αναπτύσσεται βία και κακοποίηση ως το βασικό μοτίβο σύνδεσης. Αναφέρομαι στους συντρόφους που είναι γενικά λειτουργικοί στη ζωή τους, μπορούν να ακολουθήσουν κάποιους κανόνες, να αγαπήσουν, να αποδεχτούν ότι δεν υπάρχει το απόλυτο, το ιδανικό, αλλά στην πορεία έχασαν τον βηματισμό τους και παρασύρθηκαν σε καταπιεστικές ερμηνείες και συμπεριφορές. Αναφέρομαι δηλαδή σε συντροφικές σχέσεις που οι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι δεν φέρονται σωστά ο ένας στον άλλον και επιθυμούν να το διορθώσουν. Με τον όρο “συντροφική σχέση” εννοώ τις σχετικά σταθερές, μακρόχρονες σχέσεις στη ζωή που συνειδητά επιλέγουμε να δημιουργήσουμε και να διατηρήσουμε μέσα στον χρόνο, μεγαλώνοντας μαζί, είτε υπάρχει γάμος θεσμικά είτε όχι.
Ας δούμε μαζί αρχικά, από πού περνά ο δρόμος από την συντροφικότητα προς την εξουσία και την καταπίεση.
Η εγγύτητα είναι τόσο δύσκολη όσο και επιθυμητή
Η εγγύτητα είναι ένα δύσκολο πράγμα και οι σταθερές συντροφικές σχέσεις έχουν μπόλικη.. διψούν για εγγύτητα όπως και ο οργανισμός μας για νερό. Βεβαίως, με το πολύ νερό μπορεί και να πρηστείς! Ε. κάπως έτσι συμβαίνει κι εδώ. Η φυσική τάση για κοντινότητα και συνύπαρξη οδηγεί στη δημιουργία συντροφικών σχέσεων. Η τάση για εγγύτητα είναι η κεντρομόλος δύναμη που συγκρατεί την σχέση. Ενίοτε ωστόσο αυτή η θετική δύναμη που κάνει τους ανθρώπους να ανθίζουν, γίνεται μια δυσφορία γεμάτη εξουσίες. Για αυτό χρειάζεται και μια δόση απόστασης που επιβεβαιώνει την ελευθερία και την επιλογή, στο πλαίσιο της σχέσης, χωρίς να την ακυρώνει. Χρειάζεται η εκμάθηση της τέχνης της ζωής με κανόνες, αυτοέλεγχο, αποδοχή και συναισθηματική υπευθυνότητα κι από τους δύο ώστε το ζευγάρι να ισορροπεί δυναμικά ανάμεσα στην εγγύτητα και την απόσταση. Θέλουμε τόση εγγύτητα για να είμαστε αγκαλιά και τόση απόσταση για να αντιλαμβανόμαστε ότι είμαστε διαφορετικοί, άλλοι, με άλλη ψυχή και άλλο σώμα. Κανείς δεν είναι ίδιος με τον άλλον. Να το κρατήσουμε αυτό. Αυταπόδεικτες διαφορές στο σώμα, την ηλικία, το φύλο, το παρελθόν μας δείχνουν άμεσα τη ξέχωρη ύπαρξη μας.
Επιπλέον, οι σύντροφοι έχουν συχνά διαφορετικές ανάγκες, αλλά και ικανότητες, δεξιότητες, πιθανώς να βρίσκονται σε διαφορετικό στάδιο ανάπτυξης, βιώνουν ιδιαίτερες προκλήσεις, μπορεί να επιθυμούν πράγματα για τα οποία διαφωνούν. Όσο κοντά κι αν έρθουν μέσα από τα χρόνια, δεν γίνονται ποτέ ίδιοι, δεν μπορούν να ταυτιστούν, καθώς είναι, εκ των πραγμάτων, δύο διαφορετικές υπάρξεις. Η διαφορετικότητα αυτή, φέρνει μαζί της την ανάγκη απόστασης και διαφοροποίησης μέσα στην ίδια την σχέση, φέρνει μαζί της και συχνά – πυκνά το “όχι”, δηλαδή αρνήσεις και όρια.
Η σχέση καθρέφτης του εαυτού μας
Στις συντροφικές σχέσεις υπάρχει πάντα συναισθηματική φόρτιση διότι υπάρχει επένδυση, αίτημα για αγάπη, ζήλια (με την θετική έννοια, δεν εννοώ τον φθόνο). Μέσα στην σχέση αναδύονται βαθύτερες ατομικές ανάγκες, φαντασιώσεις, όνειρα, προσδοκίες, παλιές ανεκπλήρωτες επιθυμίες, ατέλειες, ακόμη και τραύματα. Με άλλα λόγια, ο καθένας μεταφέρει την προσωπική του ιστορία, στοιχεία που μπορούν να αποτελέσουν την πρώτη ύλη για δυσβάσταχτες εκρήξεις και δυσφορίες. Πλησιάζοντας τον άλλον, καθρεφτίζονται οι ελλείψεις μας και η ανάγκη για ικανοποίηση των βαθύτερων επιθυμιών μας. Εδώ να αποσαφηνίσω το εξής: δεν υπάρχει άνθρωπος χωρίς ατέλειες, χωρίς την ιδιαίτερη προσωπική ιστορία με λιγότερο ή περισσότερο καθοριστικά τραυματικά γεγονότα. Ακόμη και οι πιο “δουλεμένοι” θεραπευτικά, πυροδοτούνται ψυχικά και καλούνται να αξιοποιήσουν την αυτογνωσία τους για να διαχειριστούν τις απογοητεύσεις, τα παράπονα, τις γκρίνιες και να ζητήσουν συγγνώμη, να διατηρήσουν την αγκαλιά τους ανοιχτή.
Παιχνίδια επικράτησης
Όταν οι πλανήτες ευθυγραμμιστούν, όταν συμβεί ένας συγκεκριμένος συνδυασμός όλων τα παραπάνω, προκύπτουν ανταγωνισμοί και εξουσίες. Η διαφορετικότητα, συνεπάγεται την άρνηση, τα γνωστά σε όλους μας “όχι”, την διατύπωση διαφορετικών αναγκών και επιδιώξεων στη ζωή. Η υπερβολική εγγύτητα, χωρίς τα αναγκαία “φρένα”, παρασύρει τους συντρόφους σε ταύτιση, συγχώνευση, την αίσθηση ότι ο ένας ζει μέσα στον άλλον ως μια ενιαία ύπαρξη. Αυτό παράγει την πεποίθηση ότι αυτό που θέλω εγώ το θέλει κι άλλος, κι αν θέλει κάτι άλλο, ακυρώνει τη σχέση μας, αποκόπτεται από εμένα. Μα εκ των πραγμάτων, ο άλλος είναι άλλος, δεν είναι εσύ! Ως καθρέφτης, η σχέση αντανακλά ανεκπλήρωτες επιθυμίες με δύο κακές εκβάσεις: Πρώτον, εάν ο άλλος έχει κάτι που θα ήθελα κι εγώ να έχω αλλά δεν έχω (δεν είμαστε το ίδιο ικανοί σε όλα) ανακύπτει ανταγωνισμός. Δεύτερον, ο σύντροφος καθίσταται υποχρεωμένος να καλύψει κενά και επιθυμίες που δεν καλύφθηκαν στο παρελθόν από προηγούμενες φάσεις ανάπτυξης, σχέσεις και εμπειρίες.
Σε αυτό το πλαίσιο, η διαφορετικότητα, τα “όχι”, η απόσταση και οι προσωπικές πυροδοτήσεις βιώνονται ως απόρριψη, απειλή, εγκατάλειψη ή δεν ξέρω τι άλλο, ενώ στην πραγματικότητα δεν υπάρχει καμία τέτοια διάθεση κι από τις δύο μεριές. Η διαφορετικότητα ερμηνεύεται ως καταπίεση ακυρώνοντας τη βασική αρχή ότι είμαστε μαζί ηθελημένα, για να αγαπήσουμε ο ένας τον άλλον και όχι για να τον καταστρέψουμε. Η ευθυγράμμιση των πλανητών εγκαθιστά στην σχέση μια διαρκή μάχη, έναν αγώνα ισχύος, αναμέτρησης και επικράτησης. Κεντρικό ερώτημα γίνεται: ποιανού θα περάσει, ποιος έχει δίκιο και ποιος θα επιβάλλει τις δικές του ανάγκες. Η καταπίεση δε, μπορεί να εκδραματισθεί με διάφορες μορφές από τα έντονα κλάματα ενός ηττημένου εαυτού και η επιθετικότητα.
Τι μπορεί να κάνει / να σκεφτεί το ζευγάρι για να αποφύγει ή να αντιμετωπίσει μια τέτοια κατάσταση;
Εάν, όπως έγραψα εισαγωγικά, δεν συντρέχουν σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα, βία και κακοποίηση, οι παρακάτω συμβουλές / σκέψεις μπορούν να βοηθήσουν.
- Η παρουσία στην σχέση παραμένει σταθερή και ακλόνητη. Αυτό σημαίνει ότι παρά τις διαφωνίες, τις όποιες εντάσεις και τα παράπονα, η αγκαλιά και το “συγγνώμη” είναι δεδομένα, προσφέρονται απλόχερα.
- Η σχέση χρειάζεται ένα συμβόλαιο, κανόνες στους οποίους και οι δύο δεσμεύονται σε πρώτο ενικό και ενεστώτα χρόνο. Δηλαδή ρητές συμφωνίες. Το ζευγάρι συζητά και θέτει κανόνες συμπεριφοράς, διαμορφώνει συμφωνίες κοινά αποδεκτές και δεσμευτικές. Η τήρηση αυτών των συμφωνιών είναι καθοριστικής σημασίας καθώς τα λόγια πρέπει να έχουν αντίκρυσμα για να διατηρηθεί η εμπιστοσύνη.
- Η διαφορετική άποψη λαμβάνεται πάντοτε υπόψη. Υπάρχει εμπιστοσύνη σε εκείνον που μπορεί να γνωρίζει κάτι παραπάνω, για διάφορους λόγους, και δεν επιβάλλεται μία οριστική λύση σε περίπτωση διαφωνίας. Οι σύντροφοι με ανοιχτότητα μπορούν να δοκιμάζουν εναλλακτικά, λύσεις, να αξιολογούν και να καταλήγουν δίνοντας χρόνο στα πράγματα.
- Αποδοχή του ρόλου του συντρόφου. Ο σύντροφος είναι εκεί για να συνυπάρξει ισότιμα. Η συντροφικότητα δεν είναι ένα παιχνίδι ικανοποίησης κάθε επιθυμίας που έχω, υπάρχουν όρια, συμβιβασμοί και επιλογές. Η σχέση αποτελεί μια εμπειρία συμβίωσης στη οποία καλούμαι να προσφέρω, να παρέχω ένα κομμάτι από τον “ψυχικό χώρο” μου προσκαλώντας τον άλλον.
- Παράλληλη ανάπτυξη επαγγελματικής ταυτότητας και άλλων ρόλων στη ζωή. Δεν μπορεί ένας άνθρωπος να περιοριστεί μόνον στο ρόλο του συντρόφου. Μόνον δυσφορία και απογοητεύσεις φέρνει αυτό. Ακόμη και άνθρωποι που λειτουργούν εξαρτητικά προς τον σύντροφό τους θυσιάζοντας αυτόκλητα την ζωή τους για εκείνον/η περιμένοντας να τους το ανταποδώσει, βιώνουν δυσφορία και αίσθηση εγκατάλειψης. Είναι αντιφατικά τα παιχνίδια του νου. Οπότε προσοχή, οι σύντροφοι πρέπει να διατηρούν και τους υπόλοιπους ρόλους της ζωής, δεομένων των αναγκών που θέτουν σε προτεραιότητα.
- Αγάπη και “όχι” πάνε μαζί. Η άρνηση σε ένα ζήτημα, ακόμη και πολύ σημαντικό, δεν σημαίνει αναστολή της αγάπης. Δεν υπάρχει σχέση και αγάπη χωρίς “όχι” και κανόνες.
- Ενσυναίσθηση και νοιάξιμο για τα παράπονα του άλλου. Να κατανοεί ο ένας τον κόσμο του άλλου, χωρίς να απαιτείται πάντοτε συμφωνία.
- Σιωπηρή φροντίδα. Είναι μια στάση ευθύνης κατά την οποία ο σύντροφος συνυπολογίζει σε κάθε του απόφαση, πώς μπορεί να νιώσει άλλος ή αναλαμβάνει πράγματα που διευκολύνουν, βοηθούν τον άλλον.
- Δεν υπάρχουν σύντροφοι-σωτήρες που με ένα άγγιγμα, μια κίνηση, μια λέξη, μπορούν να θεραπεύσουν βαθύτερες φοβίες και κενά. Ο σύντροφος μας δεν είναι γονιός και εμείς δεν είμαστε παιδιά.
- Δεν είναι αναμέτρηση η σχέση. Σε κάποια θέματα ο ένας είναι πιο προχωρημένος από τον άλλον επειδή απλώς είναι διαφορετικός.
- Στις σχέσεις δεν υπάρχουν νικητές και χαμένοι, αν υπάρξει μάχη, χάνουν και οι δύο.
Οι σκέψεις αυτές μπορούν να βοηθήσουν όταν υπάρχει κοινή πρόθεση για διατήρηση της σχέσης. Αν έστω και ένας από τους δύο τραβά προς τον δρόμο της εξόδου, τα παραπάνω στερούνται νοήματος. Για αυτό, και άφησα για το τέλος την εξής ερώτηση:
- Εγώ, ως ύπαρξη επιλέγω να σταθώ υπεύθυνα και να διατηρήσω την σχέση με τον σύντροφο μου; Η απάντηση αποτελεί μια πολύ προσωπική υπόθεση και προηγείται πριν από κάθε άλλη συζήτηση.
Δεν υπάρχει τέλεια και ιδανική σχέση, οι άνθρωποι και τα δημιουργήματά μας, έχουμε ατέλειες. Ας το κρατήσουμε κι αυτό: Δεν χρειάζεται κανείς να είναι τέλειος για να αγαπηθεί. Κι ο τρόπος διαχείρισης των προβλημάτων σε μια σχέση είναι πιο σημαντικός και καθοριστικός για το μέλλον της από τα ίδια τα προβλήματα.
Photo by Charlie Foster on Unsplash
