Πανελλήνιες, τι συμβαίνει στον έφηβο και στην οικογένεια
Η εμπειρία των πανελληνίων αποτελεί τόσο για τους νέους όσο και για τις οικογένειές τους μια πολυδιάστατη διεργασία στην οποία συχνά επενδύονται συναισθήματα και προσδοκίες που υπερβαίνουν τα στενά όρια της ακαδημαϊκής πορείας του υποψήφιου φοιτητή. Ποιοι είναι οι παράγοντες που συνδιαμορφώνουν τις συνθήκες των πανελληνίων εξετάσεων; Ποιο είναι το πλαίσιο που λειτουργεί θετικά και ποιο εκείνο που προκαλεί σύγχυση και προβλήματα; Στο άρθρο αυτό θα παρουσιάσουμε την πολυπλοκότητα αυτής της εμπειρίας, αποτυπώνοντας τις αρνητικές πτυχές της κοινωνίας και του πολιτισμού μας.
Ανάλογα με την κάθε περίπτωση, είναι δυνατόν η περίοδος των εξετάσεων να βιωθεί με θετικούς όρους ή να προσφέρει ένα πεδίο δόξης λαμπρό για την προβολή ήδη δυσλειτουργικών μοτίβων σκέψης και συμπεριφοράς που επιδεινώνουν την ψυχοσυναισθηματική κατάσταση των νέων. Παρακάτω θα δούμε παράγοντες και καταστάσεις που συνδιαμορφώνουν τις συνθήκες αυτού που περιγράφουμε ως «πανελλήνιες».
Το τοτέμ των πανελληνίων.
Όταν οι εξετάσεις γίνονται σύμβολο επιτυχίας ή αποτυχίας: Οι εξετάσεις μέσα από την υπερεπένδυση που οφείλεται στο φαύλο εκπαιδευτικό σύστημα και σε αρνητικές πτυχές του πολιτισμού μας περί επιτυχίας και φετιχιστικής προσέγγισης του «πτυχίου», έχουν καταστεί σύμβολο της επιτυχίας ή της αποτυχίας του νέου και του εφήβου. Από τα αποτελέσματα σε μια στείρα, αντιπαιδαγωγική διαδικασία αξιολόγησης, θα κριθεί αν το άτομο είναι ικανό να συνεχίσει ομαλά την εκπαίδευσή του. «Αν αποτύχω δεν αξίζω, δεν κρίνεται μόνο μια σχολή αλλά η ίδια μου η υπόσταση».
Οι εξετάσεις ως μέσο ικανοποίησης των γονέων και κριτήριο για τη γονεϊκή αγάπη: Συχνά, ανάμεσα στα παιδιά και τους γονείς υπεισέρχεται η ιδέα και το αποτέλεσμα των εξετάσεων. Έτσι, αντί οι γονείς να είναι σύμμαχοι στην ατομική προσπάθεια των νέων, οι πανελλήνιες γίνονται ένα πεδίο στο οποίο θα επιτελεστούν μοτίβα υπερεμπλοκής και ελέγχου. Σε αρκετές περιπτώσεις οι νέοι αισθάνονται ότι μόνον έτσι θα ικανοποιήσουν τους γονείς τους, μόνον μέσα από την επιτυχία στις πανελλήνιες θα δείξουν ότι τους υπολογίζουν έτσι ώστε τελικά, το πανεπιστήμιο γίνεται κριτήριο για την αγάπη των γονέων. Φυσικά, αυτό προκύπτει μέσα από μια ήδη δυσλειτουργική επικοινωνία στην οικογένεια και όχι από τον ίδιο τον έφηβο.
Οι εξετάσεις ως το εισιτήριο για την ενηλικίωση: Η εφηβεία είναι ένα μεταβατικό στάδιο από την παιδική ηλικία προς την ενηλικίωση. Κατά την περίοδο αυτή ο έφηβος καλείται να επιτύχει διάφορους αναπτυξιακούς στόχους. Ένας από αυτούς είναι η διαμόρφωση μιας εικόνας για το επάγγελμα που επιθυμεί να ακολουθήσει ως ενήλικας και η συστηματική προετοιμασία για την άσκηση του επαγγέλματος αυτού. Οι πανελλήνιες εξετάσεις όχι μόνο συμπίπτουν αλλά και ταυτίζονται με αυτό τον στόχο. Έτσι, η πιθανή αποτυχία συνδέεται λανθασμένα με τη στασιμότητα και την αναστολή της φυσιολογικής ανάπτυξης των νέων και θεωρείται κρίσιμης σημασίας για τη μελλοντική τους εξέλιξη και πρόοδο.
Πώς μπορούμε να επαναπροσδιορίσουμε τις αρνητικές πτυχές των πανελληνίων;
Ο υποψήφιος καλείται να διαχειριστεί καταστάσεις οι οποίες εμπεριέχουν πολλαπλά μηνύματα, συχνά αντιφατικά, στα οποία πρέπει να απαντήσει. Όταν όμως τα μηνύματα αυτά περιπλέκονται, περιπλέκονται και οι απαντήσεις σε αυτά. Αν δηλαδή ένας έφηβος αισθάνεται ότι η επιτυχία στις εξετάσεις είναι επίσης και ένδειξη πειθαρχίας απέναντι στους γονείς, σε ποιο από τα δύο θα αποφασίσει να απαντήσει και πώς; Αν αισθάνεται ότι οι πανελλήνιες είναιο μόνος δρόμος για το μέλλον, πώς θα απαντήσει σε μια πιθανή ματαίωση και αποτυχία; Δεδομένης αυτής της πολυπλοκότητας και εφόσον αυτός ο φαύλος θεσμός διατηρείται στη χώρα μας, οφείλουμε να διαμορφώσουμε όσο το δυνατόν, συνθήκες που απελευθερώνουν τη δημιουργικότητα και τις δυνατότητες των παιδιών. Η συμμετοχή στις πανελλήνιες δεν πρέπει να συνδέεται άμεσα με τη «φυσιολογική» ανάπτυξη των νέων. Οι νέοι θα μεγαλώσουν και θα ωριμάσουν αργότερα ως ενήλικες είτε πετύχουν είτε αποτύχουν στις πανελλήνιες. Το σημαντικό εδώ είναι το πώς θα βιώσουν αυτή την εμπειρία και όχι το αποτέλεσμα των αριθμών. Ας βοηθήσουμε τους νέους να διαμορφώσουν ένα θετικό όραμα για την εκπαίδευση και τις επαγγελματικές τους προοπτικές, αυτόνομα και να τους βοηθήσουμε να θέσουν στόχους έχοντας πάντοτε εναλλακτικές.
Η υπερεπένδυση πάντοτε δημιουργεί προβλήματα περιπλέκοντας μεταξύ τους καταστάσεις που θα έπρεπε να είναι αποσυνδεδεμένες. Είμαστε κοντά στους νέους, σύμμαχοί τους σε ένα όραμα που οι ίδιοι διαμορφώνουν για το άμεσο και μακροπρόθεσμο μέλλον τους. Οι πανελλήνιες πιθανώς να είναι ένας από τους στόχους που θέλουν να πετύχουν οι ίδιοι για να προχωρήσουν, είναι η πύλη για τα ελληνικά πανεπιστήμια. Οι σπουδές μπορούν να γίνουν και εκτός από αυτά.
